PM किसान महाराष्ट्र: ₹१२००० लाभ, पात्रता, e-KYC आणि अर्ज प्रक्रिया

PM किसान महाराष्ट्र: ₹१२००० लाभ, पात्रता, e-KYC आणि अर्ज प्रक्रिया

महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी PM किसान आणि नमो शेतकरी योजनेची संपूर्ण माहिती. वार्षिक १२,०००/- मिळवा! पात्रता, कागदपत्रे, e-KYC आणि अर्ज कसा करावा, सोप्या भाषेत समजून घ्या.

PM किसान आणि नमो शेतकरी योजना: महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांना वार्षिक १२,०००/- चा दुहेरी लाभ कसा मिळवायचा? संपूर्ण प्रक्रिया

१: प्रस्तावना आणि दुहेरी लाभाचा ‘गुपित’

A) शेतकरी बांधवांनो, वर्षाचे १२,०००/- म्हणजे चांगली मदत!

आपला महाराष्ट्र हा कृषीप्रधान आहे आणि येथील शेतकरी देशाच्या अर्थव्यवस्थेचा कणा आहेत. शेती करताना नैसर्गिक संकटे, बाजारभावातील चढ-उतार आणि पेरणीसाठी लागणाऱ्या भांडवलाची गरज, अशा अनेक आर्थिक समस्यांना सामोरे जावे लागते. याच गरजा पूर्ण करण्यासाठी आणि शेतकऱ्यांच्या आर्थिक स्थिरतेसाठी केंद्र सरकारने ‘पंतप्रधान किसान सन्मान निधी योजना’ (PM-KISAN) सुरू केली. परंतु, महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी एक मोठी आणि दिलासा देणारी गोष्ट म्हणजे, राज्य सरकारने या केंद्रीय योजनेला जोडून ‘नमो शेतकरी महासन्मान निधी योजना’ (NSMNY) सुरू केली आहे.  

या दोन योजनांमुळे महाराष्ट्रातील पात्र शेतकऱ्यांना दरवर्षी केवळ ६,०००/- नव्हे, तर दुप्पट म्हणजे तब्बल १२,०००/- चा थेट आर्थिक लाभ मिळतो. ही रक्कम शेतकऱ्यांसाठी बियाणे खरेदी, खते आणि इतर शेतीमधील महत्त्वाच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी वेळेवर उपलब्ध होते. ही केवळ आर्थिक मदत नसून, शेतीत गुंतवणूक करण्याची क्षमता वाढवणारे मोठे पाठबळ आहे.  

या लेखामध्ये आपण PM-KISAN आणि NSMNY या दोन्ही योजनांचा एकत्रित लाभ कसा मिळवायचा, पात्रता काय आहे, अर्ज कसा करायचा, सर्वात महत्त्वाचा टप्पा म्हणजे सात-बारा उतारा (7/12) पडताळणी कशी होते आणि तुमचा हप्ता अडकला असल्यास काय करायचे, या सर्व प्रश्नांची उत्तरे सोप्या भाषेत समजून घेणार आहोत.

B) PM-KISAN म्हणजे काय? मूलभूत गोष्टी

पंतप्रधान किसान सन्मान निधी योजना (PM-KISAN) ही भारत सरकारने शेतकऱ्यांना उत्पन्न आधार (Income Support) देण्यासाठी सुरू केलेली एक महत्त्वपूर्ण योजना आहे. ही योजना पूर्णपणे केंद्रीय क्षेत्र योजना (Central Sector Scheme) आहे, म्हणजेच या योजनेसाठी लागणारा १००% निधी भारत सरकार पुरवते. १ डिसेंबर २०१८ पासून ही योजना कार्यान्वित झाली आहे.

योजनेचे स्वरूप आणि आर्थिक लाभ:

• लाभ: या योजनेअंतर्गत प्रत्येक जमीन धारक शेतकरी कुटुंबाला दरवर्षी ६,०००/- चा आर्थिक लाभ मिळतो.
• देय पद्धत: ही रक्कम एकाच वेळी न देता, २,०००/- च्या तीन समान हप्त्यांमध्ये दिली जाते. हे हप्ते दर चार महिन्यांनी (एप्रिल-जुलै, ऑगस्ट-नोव्हेंबर, आणि डिसेंबर-मार्च या चक्रात) थेट शेतकऱ्याच्या बँक खात्यात (Direct Benefit Transfer – DBT) जमा केले जातात.  
• उद्देश: या निधीमुळे शेतकऱ्यांना कृषी निविष्ठा (Agricultural Inputs) खरेदी करण्यासाठी, पिकाच्या आरोग्यासाठी आणि घरगुती गरजा पूर्ण करण्यासाठी वेळेवर भांडवल उपलब्ध होते.

पारदर्शकतेचे महत्त्व: PM-KISAN योजनेने शेतकऱ्यांच्या कल्याणासाठी एक अत्यंत प्रभावी डिजिटल पायाभूत सुविधा तयार केली आहे. DBT प्रणालीमुळे दलालांचा सहभाग पूर्णपणे बंद झाला आहे. हा निधी आधार सीडिंग केलेल्या बँक खात्यांमध्ये थेट हस्तांतरित होतो. यामुळे योजनेच्या अंमलबजावणीमध्ये अत्यंत उच्च पातळीची पारदर्शकता राखली जाते, जी या योजनेला जगातील सर्वात मोठ्या थेट लाभ हस्तांतरण (DBT) कार्यक्रमांपैकी एक बनवते.

C) महाराष्ट्राचा ‘टॉप-अप’: नमो शेतकरी महासन्मान निधी योजना (NSMNY)

PM-KISAN योजनेची महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठीची खरी शक्ती NSMNY मुळे वाढते. नमो शेतकरी महासन्मान निधी योजना ही महाराष्ट्र सरकारने सुरू केलेली एक पूरक (Top-Up) योजना आहे, ज्याचा उद्देश PM-KISAN च्या लाभाला दुप्पट करणे आहे.  

NSMNY चे लाभ:

• अतिरिक्त निधी: Namo Shetkari Mahasanman Nidhi Yojana अंतर्गत महाराष्ट्रातील पात्र शेतकऱ्याला PM-KISAN प्रमाणेच वार्षिक अतिरिक्त ६,०००/- चा लाभ दिला जातो. हा लाभ देखील २,०००/- च्या तीन समान हप्त्यांमध्ये दिला जातो.  
• पात्रतेचा आधार: नमो शेतकरी योजनेसाठी पात्र होण्यासाठी, शेतकऱ्याला PM-KISAN योजनेसाठी पात्र असणे अनिवार्य आहे.  
• जीआर (GR) तपशील: या संदर्भातील महाराष्ट्र शासनाचा शासन निर्णय (Government Resolution) दिनांक १५/०६/२०२३ रोजी ‘Kisani-2023/CR 42/11 A’ नुसार जारी करण्यात आला आहे.  

१२,०००/- ची एकत्रित शक्ती (The Big Picture) महाराष्ट्रातील शेतकऱ्याला मिळणारा एकूण वार्षिक लाभ खालीलप्रमाणे विभागला जातो:

याचा अर्थ, पात्र शेतकऱ्यांच्या बँक खात्यात दर चार महिन्यांनी PM-KISAN चे २,०००/- आणि NSMNY चे २,०००/- असे एकत्रित ४,०००/- जमा होतात.

२: पात्रता आणि महत्त्वाचे निकष

PM-KISAN आणि NSMNY या दोन्ही योजनांचा लाभ घेण्यासाठी शेतकऱ्याने काही विशिष्ट पात्रता निकष पूर्ण करणे आणि अपात्रता निकषांमध्ये न येणे आवश्यक आहे.

A) ‘शेतकरी कुटुंब’ म्हणजे नेमके कोण?

या योजनेसाठी ‘शेतकरी कुटुंब’ याची व्याख्या निश्चित करण्यात आली आहे.

1. कौटुंबिक व्याख्या: ‘शेतकरी कुटुंब’ म्हणजे पती (Husband), पत्नी (Wife) आणि त्यांची अल्पवयीन मुले (Minor Children).  
2. जमीन मालकी: या कुटुंबाच्या नावे लागवडीयोग्य जमीन (Cultivable land) असणे आवश्यक आहे. ही मालकी संबंधित राज्य किंवा केंद्रशासित प्रदेशाच्या भू-लेखांनुसार (Land Records), म्हणजेच महाराष्ट्रात सात-बारा (7/12) किंवा ८-अ च्या नोंदीनुसार तपासली जाते.  

जमिनीच्या नोंदीशी संबंधित विशेष नियम: जमीन मालकी कुटुंबावर आधारित असल्याने, जर कुटुंबातील सदस्यांकडे वेगवेगळ्या महसूल नोंदींमध्ये जमीन पसरलेली असेल, तरीही कुटुंबाला वर्षाला ६,०००/- (किंवा महाराष्ट्रात १२,०००/-) चा एकत्रित लाभ मिळतो. उदाहरणार्थ, पूर्वी ही योजना फक्त २ हेक्टरपर्यंत जमीन असलेल्या शेतकऱ्यांसाठी होती; मात्र आता सर्व जमीनधारक शेतकरी कुटुंबे पात्र आहेत, जोपर्यंत ते अपात्रता निकषांमध्ये मोडत नाहीत.

B) PM किसान आणि नमो शेतकरी योजनेसाठी अपात्रता निकष (Exclusion Criteria)

काही विशिष्ट वर्गातील व्यक्ती PM-KISAN योजनेसाठी अपात्र ठरतात. PM-KISAN साठी अपात्र ठरल्यास, नमो शेतकरी योजनेसाठीही अपात्रता लागू होते.  

अपात्र ठरवणारे मुख्य घटक:

• संवैधानिक पदधारक: माजी किंवा वर्तमान घटनात्मक पद (उदा. माजी किंवा वर्तमान मंत्री, लोकसभा/राज्यसभा सदस्य, महापौर, जिल्हा परिषद अध्यक्ष) धारण केलेल्या व्यक्ती.
• सरकारी नोकरदार: केंद्र किंवा राज्य सरकारच्या विभागांमध्ये किंवा सार्वजनिक उपक्रमांमध्ये काम करणारे कर्मचारी (वर्ग ४/मल्टि टास्किंग स्टाफ वगळता).
• निवृत्तीवेतनधारक: ज्या व्यक्तींना दरमहा १०,०००/- किंवा त्याहून अधिक पेन्शन मिळते (पुन्हा, मल्टी टास्किंग स्टाफ किंवा वर्ग ४ कर्मचारी वगळता).
• उच्च व्यावसायिक: नोंदणीकृत डॉक्टर, अभियंते (Engineers), वकील (Advocates), चार्टर्ड अकाउंटंट्स (CAs) आणि वास्तुविशारद (Architects).
• आयकर भरणारे: सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, जर शेतकरी कुटुंबातील कोणताही सदस्य मागील मूल्यांकन वर्षात आयकर (Income Tax) भरत असेल, तर ते कुटुंब योजनेसाठी अपात्र ठरते.

महत्त्वाचे परिणाम: अपात्र असूनही जर एखाद्या शेतकऱ्याने चुकीची माहिती देऊन योजनेचा लाभ घेतला, तर हस्तांतरित झालेला संपूर्ण आर्थिक लाभ परत (Recovery) घेण्याची तरतूद आहे, तसेच कायद्यानुसार दंडात्मक कारवाई देखील केली जाऊ शकते.

C) आर्थिक स्थिरतेसाठी योजनेचे महत्त्व आणि दुहेरी नुकसानीचा धोका

शेतकऱ्यांसाठी ही योजना केवळ एकाच दिशेने मदत करणारी नाही, तर कृषी उत्पादकतेला प्रोत्साहन देणारी महत्त्वपूर्ण सरकारी धोरण आहे. PM-KISAN मुळे शेतकऱ्यांच्या हातात वेळेवर भांडवल उपलब्ध होते. या भांडवलामुळे त्यांची तातडीची रोख रकमेची अडचण (Liquidity Constraints) कमी होते आणि वेळेत दर्जेदार बियाणे किंवा खते खरेदी करणे शक्य होते. महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांवर केलेल्या अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की, अनेक शेतकरी या निधीचा उपयोग शेतीची निविष्ठा खरेदी करण्यासाठी करतात, ज्यामुळे पीक आरोग्य सुधारते आणि उत्पन्न वाढते.  

ज्या शेतकऱ्यांच्या नोंदी अपूर्ण आहेत किंवा ज्यांनी e-KYC केलेली नाही, त्यांच्यासाठी गंभीर परिस्थिती उद्भवते. PM-KISAN योजनेतून अपात्र ठरल्यास किंवा हप्ता थांबल्यास , तो शेतकरी NSMNY योजनेसाठी आपोआप अपात्र ठरतो. यामुळे शेतकऱ्याचे थेट ६,०००/- (केंद्राचे) अधिक ६,०००/- (राज्याचे) असे १२,०००/- चे संपूर्ण वार्षिक नुकसान होते. NSMNY योजना PM-KISAN च्या लाभार्थी यादीवर पूर्णपणे अवलंबून असल्याने, केंद्र सरकारच्या निकषांचे पालन करणे महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे.  

पीएम किसान योजनेसह महाराष्ट्र सरकारकडून विविध शेती अनुदान योजनाही उपलब्ध आहेत.
तुम्ही शेतीसाठी सरकारी अनुदान: महाडीबीटीवर अर्ज करा या लेखात कृषी योजनांची संपूर्ण माहिती व अर्ज प्रक्रिया वाचू शकता.

3: पीएम किसान साठी अर्ज कसा करावा?

PM-KISAN योजनेसाठी अर्ज करणे आता अत्यंत सोपे झाले आहे. ही प्रक्रिया ऑनलाईन आणि ऑफलाईन अशा दोन्ही पद्धतीने उपलब्ध आहे. महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांनी अर्ज करताना विशेषतः जमिनीच्या तपशिलावर लक्ष देणे आवश्यक आहे.

A) नोंदणीसाठी आवश्यक कागदपत्रे आणि डेटा

अर्ज करण्यापूर्वी खालील अनिवार्य कागदपत्रे आणि माहिती तयार ठेवावी लागते:

B) ऑनलाईन नवीन शेतकरी नोंदणी प्रक्रिया

ऑनलाईन अर्ज करण्यासाठी तुम्ही PM-KISAN च्या अधिकृत पोर्टलचा किंवा महाराष्ट्र शेतकरी नोंदणी पोर्टलचा वापर करू शकता:

a): पोर्टलवर भेट द्या: शेतकऱ्यांनी PM-KISAN च्या अधिकृत पोर्टलवर (pmkisan.gov.in) जावे किंवा महाराष्ट्रातील समर्पित फार्मर पोर्टलवर (mhfr.agristack.gov.in) भेट द्यावी. मुख्य पृष्ठावर “New Farmer Registration” (नवीन शेतकरी नोंदणी) या पर्यायावर क्लिक करा.

b): आधार सत्यापन (Aadhaar Verification): आधार क्रमांक प्रविष्ट करा. तुमच्या आधार-नोंदणीकृत मोबाईल क्रमांकावर आलेला OTP टाकून आधार सत्यापित करा. यशस्वी OTP पडताळणीनंतर, UIDAI कडून काही वैयक्तिक तपशील आपोआप भरले जातात.

c): वैयक्तिक आणि जमीन तपशील भरा: अर्ज फॉर्ममध्ये आवश्यक असलेले नाव, पत्ता आणि बँक खाते तपशील प्रविष्ट करा. यानंतर, सर्वात महत्त्वाचा भाग म्हणजे जमिनीचा तपशील काळजीपूर्वक भरणे. यामध्ये जमिनीचा आकार हेक्टरमध्ये, सर्वे क्रमांक (Survey Number) आणि खासऱ्याचा नंबर (Khasra Number) अचूकपणे नमूद करणे आवश्यक आहे.

d): कागदपत्रे अपलोड करा: येथे तुम्हाला तुमच्या जमिनीच्या मालकीचा पुरावा, म्हणजेच सात-बारा उतारा आणि इतर आवश्यक कागदपत्रे स्कॅन करून अपलोड करावी लागतील.

e): अर्ज सबमिट करा: सर्व माहिती तपासून, सेल्फ-डिक्लरेशन (Self-declaration) सबमिट करा. तुम्हाला एक Farmer ID प्राप्त होईल.

ऑफलाईन नोंदणी पर्याय ज्या शेतकऱ्यांकडे इंटरनेटची सुविधा नाही किंवा ऑनलाइन अर्ज करण्यात अडचणी येत आहेत, ते जवळच्या सामान्य सेवा केंद्रात (CSC) किंवा राज्य सरकारच्या कृषी विभागाच्या कार्यालयात जाऊन अर्ज सादर करू शकतात.  

४: सात-बारा पडताळणी: महाराष्ट्रातील महत्त्वाचा टप्पा

शेतकऱ्यांनी अर्ज सबमिट केल्यानंतर, त्यांचा अर्ज थेट पेमेंटसाठी मंजूर होण्यापूर्वी, राज्य आणि केंद्र अशा दोन्ही स्तरांवर अनेक कठोर पडताळणी टप्पे पार करावे लागतात. जमिनीच्या नोंदींची पडताळणी (Land Seeding) ही महाराष्ट्रासाठी अत्यंत महत्त्वपूर्ण प्रक्रिया आहे.

A) पडताळणीची साखळी (Verification Chain)

शेतकऱ्याचा अर्ज PM-KISAN पोर्टलवर किंवा CSC द्वारे नोंदणी झाल्यानंतर, तो राज्याच्या महसूल आणि कृषी विभागाकडे मंजुरीसाठी जातो.

1. राज्य स्तरावर छाननी:

तालुका आणि जिल्हा स्तर: या स्तरावर अर्जाची छाननी केली जाते. अर्जातील शेतकऱ्याचे नाव, आधार कार्डावरील नाव आणि सात-बारा उताऱ्यावरील जमीन मालकी हक्काचे नाव जुळते आहे की नाही, याची तपासणी केली जाते. जमिनीच्या नोंदीत (उदा. 7/12) विसंगती आढळल्यास, अर्ज पुढे सरकत नाही.  

• राज्य नोडल अधिकारी (State Nodal Officer): पडताळणी यशस्वी झाल्यावर, राज्य सरकार ‘Request for Transfer’ (RFT) स्वाक्षरी करून केंद्राकडे (PM-KISAN पोर्टल) अपलोड करते.  
• केंद्रीय पडताळणी (Central Validation):

PM-KISAN पोर्टलवर हा डेटा अपलोड झाल्यानंतर, त्याची आधार (UIDAI), आयकर भरणा स्थिती (NTRP) आणि पेन्शनर स्थिती (PFMS) या डेटाबेसशी पडताळणी केली जाते.

या पडताळणीत अपात्र ठरलेले अर्ज किंवा त्रुटी असलेले अर्ज दुरुस्तीसाठी राज्याकडे परत पाठवले जातात.  

B). भू-लेखांचे व्यवस्थापन आणि पारदर्शकतेचे महत्त्व

पडताळणीतील विलंब आणि भू-नोंदीची तातडी: केंद्र सरकारकडून हप्ते जारी करण्याची तयारी असतानाही, अनेकदा शेतकऱ्यांचे पैसे अडकतात. याचा मुख्य कारण म्हणजे राज्य सरकारच्या स्तरावर जमिनीच्या नोंदींचे सत्यापन (Land Seeding) पूर्ण न होणे. जमिनीच्या नोंदी (7/12) विवादास्पद, अपूर्ण असल्यास किंवा भू-लेखांमध्ये (Land Records) नावाच्या स्पेलिंगमध्ये त्रुटी असल्यास, पडताळणी थांबते. केंद्र सरकारने सर्व राज्यांना सातत्याने आधार सीडिंग, e-KYC आणि पडताळणी करून याद्या त्वरित पाठवण्यास सांगितले आहे. यामुळे शेतकऱ्याने स्वतःची जमीन मालकीची कागदपत्रे अचूक आणि अद्ययावत ठेवणे, तसेच आधारवरील नावासह त्यांचे जुळणे (Name Matching) आवश्यक आहे.  

आधार सीडिंग आणि DBT मॉडेलचे यश: या योजनेचा सर्वात मोठा फायदा म्हणजे थेट लाभ हस्तांतरण (DBT). DBT मॉडेलमुळे निधी थेट आधार-सीड केलेल्या बँक खात्यात जातो. हे सुनिश्चित करते की निधीचा गैरवापर होत नाही आणि प्रत्येक पात्र शेतकऱ्याला वेळेवर मदत मिळते. PM-KISAN पोर्टल विविध संस्था जसे की PFMS, NPCI आणि UIDAI सोबत जोडलेले आहे. या डिजिटल एकात्मतेमुळेच योजना पारदर्शकतेच्या बाबतीत जागतिक स्तरावर अग्रणी मानली जाते.  

५: PM-KISAN e-KYC: ही प्रक्रिया करणे का आहे महत्त्वाचे?

PM-KISAN योजनेचा कोणताही हप्ता न अडकता थेट बँक खात्यात जमा होण्यासाठी e-KYC (इलेक्ट्रॉनिक नो युवर कस्टमर) पूर्ण करणे अनिवार्य करण्यात आले आहे. e-KYC न केल्यास तुमचा पुढील हप्ता निश्चितपणे थांबविला जाऊ शकतो.  

A) e-KYC अनिवार्य का आहे?

e-KYC चा उद्देश लाभार्थ्यांची ओळख बायोमेट्रिक किंवा OTP द्वारे पुन्हा सत्यापित करणे आणि आधार कार्ड बँक खात्याशी योग्यरित्या जोडलेले असल्याची खात्री करणे हा आहे. आधार पडताळणीमध्ये त्रुटी, बँक खाते तपशिलात विसंगती किंवा मृत लाभार्थ्यांच्या नावावर पैसे जमा होणे, अशा समस्या टाळण्यासाठी e-KYC आवश्यक आहे.

B) e-KYC करण्याचे सोपे मार्ग

शेतकरी तीन सोप्या मार्गांनी e-KYC प्रक्रिया पूर्ण करू शकतात:

a) OTP आधारित ऑनलाईन पद्धत (वेबसाइटद्वारे)  

• PM-KISAN च्या अधिकृत पोर्टलवर (pmkisan.gov.in) जा.
• ‘Farmers Corner’ (शेतकरी कोपरा) मध्ये ‘e-KYC’ पर्याय निवडा.
• तुमचा १२ अंकी आधार क्रमांक प्रविष्ट करा आणि ‘Search’ बटणावर क्लिक करा.
• आधारशी लिंक केलेला मोबाईल क्रमांक टाका आणि ‘Get OTP’ वर क्लिक करा.
• मोबाईलवर आलेला OTP टाकून प्रक्रिया पूर्ण करा. (ही पद्धत फक्त आधार मोबाईलशी लिंक असल्यास काम करते.)

b) बायोमेट्रिक पडताळणी (CSC केंद्रांवर) ज्या शेतकऱ्यांचा मोबाईल क्रमांक आधारशी जोडलेला नाही, त्यांच्यासाठी बायोमेट्रिक पडताळणी हा सर्वोत्तम पर्याय आहे.  

• आपल्या जवळच्या सामान्य सेवा केंद्रात (CSC – Common Service Center) जा.
• CSC ऑपरेटरला तुमचा आधार क्रमांक द्या.
• फिंगरप्रिंट किंवा आयरीस स्कॅन वापरून बायोमेट्रिक पडताळणी पूर्ण करा.

c). फेस ऑथेंटिकेशन ॲप (PM Kisan Mobile App) दुर्गम भागात राहणाऱ्या शेतकऱ्यांसाठी किंवा ज्यांना CSC केंद्रावर जाणे शक्य नाही, त्यांच्यासाठी PM-KISAN मोबाईल ॲपद्वारे चेहऱ्याची पडताळणी (Face Authentication) करण्याची सुविधा उपलब्ध आहे. ॲप डाउनलोड करून आधार फेस RD ॲपच्या मदतीने तुम्ही घरबसल्या e-KYC करू शकता.

६ : PM-KISAN e-KYC: ही प्रक्रिया करणे का आहे महत्त्वाचे?

PM-KISAN योजनेचा कोणताही हप्ता न अडकता थेट बँक खात्यात जमा होण्यासाठी e-KYC (इलेक्ट्रॉनिक नो युवर कस्टमर) पूर्ण करणे अनिवार्य करण्यात आले आहे. e-KYC न केल्यास तुमचा पुढील हप्ता निश्चितपणे थांबविला जाऊ शकतो.  

A) e-KYC अनिवार्य का आहे?

e-KYC चा उद्देश लाभार्थ्यांची ओळख बायोमेट्रिक किंवा OTP द्वारे पुन्हा सत्यापित करणे आणि आधार कार्ड बँक खात्याशी योग्यरित्या जोडलेले असल्याची खात्री करणे हा आहे. आधार पडताळणीमध्ये त्रुटी, बँक खाते तपशिलात विसंगती किंवा मृत लाभार्थ्यांच्या नावावर पैसे जमा होणे, अशा समस्या टाळण्यासाठी e-KYC आवश्यक आहे.

A) e-KYC करण्याचे सोपे मार्ग

शेतकरी तीन सोप्या मार्गांनी e-KYC प्रक्रिया पूर्ण करू शकतात:

a) OTP आधारित ऑनलाईन पद्धत (वेबसाइटद्वारे)  

• PM-KISAN च्या अधिकृत पोर्टलवर (pmkisan.gov.in) जा.
• ‘Farmers Corner’ (शेतकरी कोपरा) मध्ये ‘e-KYC’ पर्याय निवडा.
• तुमचा १२ अंकी आधार क्रमांक प्रविष्ट करा आणि ‘Search’ बटणावर क्लिक करा.
• आधारशी लिंक केलेला मोबाईल क्रमांक टाका आणि ‘Get OTP’ वर क्लिक करा.
• मोबाईलवर आलेला OTP टाकून प्रक्रिया पूर्ण करा. (ही पद्धत फक्त आधार मोबाईलशी लिंक असल्यास काम करते.)

b) बायोमेट्रिक पडताळणी (CSC केंद्रांवर) ज्या शेतकऱ्यांचा मोबाईल क्रमांक आधारशी जोडलेला नाही, त्यांच्यासाठी बायोमेट्रिक पडताळणी हा सर्वोत्तम पर्याय आहे.  

• आपल्या जवळच्या सामान्य सेवा केंद्रात (CSC – Common Service Center) जा.
• CSC ऑपरेटरला तुमचा आधार क्रमांक द्या.
• फिंगरप्रिंट किंवा आयरीस स्कॅन वापरून बायोमेट्रिक पडताळणी पूर्ण करा.

c) फेस ऑथेंटिकेशन ॲप (PM Kisan Mobile App) दुर्गम भागात राहणाऱ्या शेतकऱ्यांसाठी किंवा ज्यांना CSC केंद्रावर जाणे शक्य नाही, त्यांच्यासाठी PM-KISAN मोबाईल ॲपद्वारे चेहऱ्याची पडताळणी (Face Authentication) करण्याची सुविधा उपलब्ध आहे. ॲप डाउनलोड करून आधार फेस RD ॲपच्या मदतीने तुम्ही घरबसल्या e-KYC करू शकता.  

तसेच शेतकऱ्यांच्या उत्पादन खर्चात कपात करण्यासाठी सरकारने खतांवरील GST १८% वरून ५% केली आहे.
अधिक माहिती जाणून घ्या येथे — शेतकऱ्यांना दिलासा: खतांवरील GST १८% वरून ५%

७: अर्जाची स्थिती आणि हप्त्याची तारीख कशी तपासावी?

अर्ज पूर्ण झाल्यावर, तो मंजूर झाला आहे की नाही आणि हप्ता कधी जमा होणार, हे तपासणे शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत महत्त्वाचे असते.

A) लाभार्थी स्थिती (Beneficiary Status) तपासणे (PM-KISAN)

PM-KISAN योजनेतील तुमचा अर्ज आणि पेमेंटची स्थिती तपासण्यासाठी:

• PM-KISAN पोर्टलवर जा: pmkisan.gov.in या अधिकृत वेबसाइटवर जा.
• Farmers Corner मध्ये Beneficiary Status (लाभार्थी स्थिती) या पर्यायावर क्लिक करा.  
• नोंदणीकृत आधार क्रमांक, बँक खाते क्रमांक, किंवा मोबाईल क्रमांक यापैकी कोणताही एक पर्याय निवडा आणि ‘Get Data’ वर क्लिक करा.  

स्थिती तपासताना दिसणाऱ्या महत्त्वाच्या नोंदींचा अर्थ:

• Aadhaar Status: Aadhaar Seeding is Yes: याचा अर्थ तुमचे आधार कार्ड बँक खात्याशी यशस्वीरित्या लिंक झाले आहे आणि DBT साठी तयार आहे.
• eKYC Status: Yes: तुमची e-KYC प्रक्रिया पूर्ण झाली आहे.
• RFT Signed by State: ‘Request for Transfer’ (हस्तांतरणाची विनंती) राज्याच्या नोडल अधिकाऱ्याने स्वाक्षरी करून केंद्र सरकारकडे (PFMS) पाठवली आहे.  
• FTO Generated: Fund Transfer Order (निधी हस्तांतरण आदेश) तयार झाला आहे. याचा अर्थ केंद्र सरकार लवकरच रक्कम शेतकऱ्याच्या खात्यात जमा करण्यासाठी प्रक्रिया सुरू करेल.  

जर लाभार्थी स्थितीमध्ये ‘Rejected due to wrong details’ असा संदेश आला, तर याचा अर्थ तुमच्या माहितीमध्ये त्रुटी आहे आणि तुम्ही त्वरित जिल्हा स्तरावरील समितीकडे संपर्क साधायला हवा.  

B). नमो शेतकरी योजनेचा हप्ता स्थिती तपासणे (NSMNY Status)

नमो शेतकरी महासन्मान निधी (NSMNY) योजनेचा लाभ PM-KISAN च्या यादीनुसार दिला जातो. NSMNY चा निधी महाराष्ट्र सरकारकडून थेट DBT द्वारे हस्तांतरित होतो.  

शेतकरी महाडीबीटी पोर्टल (mahadbt.maharashtra.gov.in) किंवा नमो शेतकरी योजनेच्या अधिकृत वेबसाइटवर (https://nsmny.mahait.org/) आपली स्थिती तपासू शकतात. येथे ‘My Applied Scheme’ मध्ये जाऊन NSMNY अंतर्गत अर्ज मंजूर झाला आहे की नाही, हे पाहता येते.  

C). हप्त्यांच्या अपेक्षित तारखा आणि चक्र (Installment Cycle)

PM-KISAN योजनेअंतर्गत वर्षातून तीन हप्ते तीन निश्चित चक्रांमध्ये जमा केले जातात :  

1. पहिला हप्ता: एप्रिल ते जुलै
2. दुसरा हप्ता: ऑगस्ट ते नोव्हेंबर
3. तिसरा हप्ता: डिसेंबर ते मार्च

या चक्रांनुसार, शेतकऱ्यांच्या खात्यात दर चार महिन्यांनी ₹४,०००/- जमा होतात. उदाहरणार्थ, १७ वा हप्ता जून २०२४ मध्ये जारी करण्यात आला होता. केंद्र सरकारकडून विशिष्ट तारखेला निधी जारी करण्याची घोषणा केली जाते, परंतु DBT प्रक्रिया पूर्ण होण्यास काही दिवस लागू शकतात.  

महत्त्वाची सूचना: विशेषतः पूर आणि भूस्खलनामुळे बाधित झालेल्या राज्यांना (उदा. पंजाब, जम्मू-काश्मीर) काहीवेळा लवकर हप्ते (Advance Relief) जारी केले जातात. महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांनी केंद्रीय घोषणांवर आणि आपल्या ‘Beneficiary Status’ वर लक्ष ठेवल्यास हप्ता कधी येणार, याची अचूक माहिती मिळेल.  

८: सामान्य समस्या आणि उपाय

पात्र असूनही शेतकऱ्यांचे पैसे अडकण्याची अनेक कारणे आहेत. बहुतांश समस्या e-KYC, आधार सीडिंग किंवा जमिनीच्या नोंदींशी संबंधित असतात.

A). e-KYC अपूर्ण किंवा त्रुटी

• समस्या: लाभार्थी स्थितीमध्ये e-KYC स्थिती ‘No’ किंवा Pending दाखवत आहे.
• उपाय: e-KYC पूर्ण करण्यासाठी कोणतीही अंतिम तारीख नसली तरी, हप्ता मिळवण्यासाठी ते अनिवार्य आहे. ऑनलाइन OTP पद्धत काम करत नसल्यास, त्वरित जवळच्या CSC केंद्रावर जाऊन बायोमेट्रिक पडताळणी पूर्ण करा. Face Authentication App चा वापर करणे हाही एक चांगला पर्याय आहे.  

B). बँक खाते आधार लिंक नसणे (Aadhaar Seeding Failure)

• समस्या: स्टेटसमध्ये ‘PFMS Response Reason’ मध्ये बँक खाते आधारशी सीड (Link) केलेले नाही, अशी त्रुटी दिसते.
• उपाय: थेट लाभ हस्तांतरण (DBT) केवळ आधार सीड केलेल्या खात्यातच होते. त्यामुळे, तात्काळ आपल्या बँकेच्या शाखेत संपर्क साधा आणि आपले खाते NPCI मॅपरद्वारे आधारशी लिंक (सीड) करून घ्या. हे सर्वात महत्त्वाचे आहे, कारण NSMNY चा निधी देखील याच खात्यात जमा होतो.  

C). जमिनीच्या नोंदीत त्रुटी (Land Seeding Error)

• समस्या: जमिनीच्या नोंदींचे सत्यापन (Land Record Verification) Pending आहे. याचे कारण 7/12 उताऱ्यावरील नाव आणि आधार कार्डावरील नावात फरक असणे किंवा खासऱ्याचा नंबर चुकीचा असणे असू शकते.
• उपाय:

a) PM-KISAN पोर्टलवर ‘Farmers Corner’ मध्ये ‘Edit Aadhaar Name Correction’ चा पर्याय वापरून नावाची किरकोळ दुरुस्ती करण्याचा प्रयत्न करा.  

b) मोठी त्रुटी असल्यास, आपला अद्ययावत सात-बारा उतारा (7/12) आणि आधार कार्ड घेऊन तालुका किंवा जिल्हा कृषी अधिकारी किंवा महसूल विभागाशी संपर्क साधा. ही पडताळणी राज्य स्तरावरच दुरुस्त करून पुन्हा केंद्राकडे पाठवावी लागते 

D). तक्रार निवारण यंत्रणा (Grievance Redressal Mechanism)

पात्र असूनही अर्ज नाकारला गेल्यास, निराश होऊ नका.

• तुम्ही तुमच्या जिल्ह्यातील जिल्हा स्तरावरील तक्रार निवारण आणि देखरेख समितीकडे (District Level Grievance Redressal Monitoring Committee) संपर्क साधून लेखी तक्रार नोंदवू शकता.  
• PM-KISAN पोर्टलवर हेल्पडेस्क (Helpdesk) उपलब्ध आहे, तसेच २४x७ IVRS (Interactive Voice Response System) आधारित हेल्पलाइन देखील उपलब्ध आहे, जिथे तुम्ही तुमच्या समस्येची नोंद करू शकता.

९: निष्कर्ष आणि महाराष्ट्रावर परिणाम

पंतप्रधान किसान सन्मान निधी आणि नमो शेतकरी महासन्मान निधी या दोन योजना मिळून महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी १२,०००/- चा एक मजबूत आर्थिक आधार तयार झाला आहे.

सामाजिक-आर्थिक परिणाम: या योजनांमुळे महाराष्ट्रातील PM-KISAN च्या लाभार्थ्यांच्या संख्येत मोठी वाढ झाली आहे. हा वाढलेला निधी शेतकऱ्यांच्या आर्थिक स्थिरतेसाठी महत्त्वाचा ठरतो. दर चार महिन्यांनी मिळणारे ४,०००/- शेतकऱ्यांना शेतीसाठी आवश्यक असलेल्या निविष्ठांच्या खरेदीत मदत करतात, त्यामुळे पीक उत्पादन खर्च व्यवस्थापित करणे आणि शेतीत अधिक चांगले निर्णय घेणे शक्य होते. शेतकऱ्यांची जोखीम घेण्याची क्षमता वाढते, ज्यामुळे ते उत्पादकता वाढवण्यासाठी नवीन तंत्रज्ञान किंवा पिकांमध्ये गुंतवणूक करू शकतात.  

अंतिम शिफारसी: महाराष्ट्रातील प्रत्येक पात्र शेतकऱ्याने १२,०००/- चा दुहेरी लाभ सुनिश्चित करण्यासाठी खालील तीन गोष्टींना सर्वोच्च प्राधान्य द्यावे:

a) e-KYC त्वरित पूर्ण करा: बायोमेट्रिक पद्धत किंवा फेस ऑथेंटिकेशन ॲप वापरून e-KYC ची स्थिती ‘Yes’ असल्याची खात्री करा.

b) आधार सीडिंग तपासा: आपले बँक खाते आधार आणि NPCI मॅपरशी लिंक (सीड) आहे, हे तपासा.

c) ७/१२ उतारा अद्ययावत ठेवा: जमिनीच्या नोंदी (७/१२) आधार कार्डावरील नावासह पूर्णपणे जुळत असल्याची खात्री करा आणि त्यात कोणतीही त्रुटी असल्यास महसूल विभागाकडून तात्काळ दुरुस्त करून घ्या.

१०. FAQ विभाग (Frequently Asked Questions)

येथे PM किसान आणि NSMNY शी संबंधित १० महत्त्वाचे प्रश्न आणि त्यांची उत्तरे (FAQ) दिली आहेत.

==========================================================================

🌸 *माहिती In मराठी *🌸
✅ Follow करा आणि नेहमी अपडेट राहा!

🌐 Website 👉 https://www.mahitiinmarathi.in

💬 WhatsApp Channel 👉 https://whatsapp.com/channel/0029Val2tuCJuyAB49GXhp14

📘 Facebook 👉 https://www.facebook.com/mahitiinmarathi

📸 Instagram 👉 https://www.instagram.com/mahitiinm

🧵 Threads 👉 https://www.threads.net/@mahitiinm

📢 Telegram 👉 https://t.me/+8748TkxWbp85YzVl

📧 Email 👉 mahitiinm@gmail.com

#माहितीInमराठी #MahitiInMarathi #FollowUs #SocialMedia #MarathiNews #StayUpdated