प्लास्टर ऑफ पॅरिस गणेश मूर्ती विसर्जन धोरण | पर्यावरणपूरक सण आणि दीर्घकालीन उपाय योजना

प्लास्टर ऑफ पॅरिसच्या मोठ्या गणेश मूर्तींच्या विसर्जनासंदर्भात प्रथा, परंपरांचा मान राखत पर्यावरणाच्या दीर्घकालीन उपाययोजनांचा समावेश असलेले धोरण
महाराष्ट्रात गणेशोत्सव हा सामाजिक, सांस्कृतिक आणि धार्मिक दृष्टिकोनातून अतिशय महत्त्वाचा सण मानला जातो. परंतु याच सणाच्या काळात पर्यावरणाचे होणारे नुकसान ही चिंतेची बाब बनली आहे. विशेषतः प्लास्टर ऑफ पॅरिस (POP) पासून तयार होणाऱ्या मोठ्या गणेश मूर्तींच्या विसर्जनामुळे समुद्र, नद्या आणि तलाव यांचे प्रदूषण दिवसेंदिवस वाढत आहे.

मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी या पार्श्वभूमीवर सह्याद्री अतिथीगृहात झालेल्या बैठकीत महत्वाचे निर्देश दिले आहेत. यामध्ये पर्यावरणपूरक सण साजरा करण्यावर आणि दीर्घकालीन उपाययोजना करण्यावर भर देण्यात आला आहे.

गणेशोत्सव आणि पर्यावरणाचा तिढा

गणेशोत्सव साजरा करताना मूर्ती तयार करण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर प्लास्टर ऑफ पॅरिसचा वापर केला जातो. या सामग्रीमुळे:

  • पाण्यात सहज विरघळणाऱ्या मूर्ती तयार होत नाहीत
  • जलचर प्रजातींना धोका निर्माण होतो
  • समुद्रकिनारे, तलाव, नद्या प्रदूषित होतात
  • जलपर्यावरणाचा समतोल बिघडतो

त्यामुळे गणेशोत्सवातील या परंपरेला टिकवून ठेवत पर्यावरण रक्षणाच्या दृष्टिकोनातून काही नवे मार्ग स्वीकारणे आवश्यक आहे.

न्यायालयाचे दिशानिर्देश
न्यायालयाने POP मूर्तींच्या विसर्जनासंदर्भात काही स्पष्ट निर्देश दिले आहेत. त्यामध्ये:
  • मोठ्या मूर्तींचे खोल समुद्रात विसर्जन करण्याचा पर्याय विचारात घ्या
  • जलस्त्रोताच्या नैसर्गिक स्वरूपावर परिणाम होणार नाही याची काळजी घ्या
  • पर्यावरण स्नेही मूर्ती आणि रंग वापरण्यावर भर द्या
  • या पार्श्वभूमीवर राज्य शासनाने राजीव गांधी विज्ञान तंत्रज्ञान आयोगाकडून अहवाल मागविला होता.
डॉ. अनिल काकोडकर यांच्या शिफारसी

आयोगाचे अध्यक्ष डॉ. अनिल काकोडकर यांनी राज्य शासनाला सादर केलेल्या अहवालात काही महत्वपूर्ण मुद्दे मांडले आहेत:

  • खोल समुद्रात विसर्जनासाठी आवश्यक तांत्रिक आणि पर्यावरणीय अभ्यास करा
  • समुद्रातील जैवविविधतेवर कोणताही विपरीत परिणाम होणार नाही याची खात्री करा
  • पर्यावरणपूरक पर्यायी उपाययोजना विकसित करा

या शिफारसींचा अभ्यास करून न्यायालयासमोर सरकारने आपली बाजू प्रभावीपणे मांडावी, असे निर्देश मुख्यमंत्री फडणवीस यांनी दिले आहेत.

पर्यावरणपूरक सण साजरा करण्याचे उपाय

पर्यावरण स्नेही गणेशोत्सव साजरा करताना खालील गोष्टींचा अवलंब करणे आवश्यक आहे:

  1. नैसर्गिक सामग्रीपासून मूर्ती तयार करणे

मातीपासून, कागदाच्या लगद्यापासून किंवा अन्य पर्यावरणपूरक घटकांपासून मूर्ती तयार करणे हा सर्वात चांगला उपाय आहे. यामुळे विसर्जन केल्यानंतर पाण्यात कोणतेही हानिकारक घटक मिसळत नाहीत.

  1. नैसर्गिक रंगांचा वापर

केमिकलयुक्त रंगांऐवजी नैसर्गिक रंगांचा वापर करावा, जे पाण्यात सहज विरघळतात आणि जलचर प्राण्यांना हानी पोहोचवत नाहीत.

  1. कृत्रिम तलावांची व्यवस्था

महापालिका आणि स्थानिक प्रशासनांनी कृत्रिम विसर्जन तलाव उपलब्ध करून द्यावेत, जेणेकरून मूर्ती विसर्जनामुळे नैसर्गिक जलस्रोत दूषित होणार नाहीत.

  1. जनजागृती मोहिम

लोकांमध्ये पर्यावरणपूरक सण साजरा करण्याविषयी जागृती निर्माण करणे अत्यंत आवश्यक आहे. माध्यमे, शाळा, संस्था यांच्या मदतीने लोकांना योग्य माहिती पोहोचवता येते.

  1. समुद्रकिनारे व जलस्रोत स्वच्छता मोहिम

गणेशोत्सवानंतर समुद्रकिनारे, तलाव आणि नद्यांची संपूर्ण स्वच्छता मोहीम राबवावी, यासाठी स्वयंसेवी संस्था, एनजीओ आणि प्रशासन यांनी एकत्र येणे गरजेचे आहे.

मोठ्या मूर्तींसाठी खोल समुद्रात विसर्जन – फायदे आणि आव्हाने
फायदे:
  • नैसर्गिक किनाऱ्यांवरील प्रदूषण कमी होते
  • लोकांच्या धार्मिक भावना न दुखावता विसर्जन शक्य
  • खोल समुद्रात जैवविविधतेवर कमी परिणाम
आव्हाने:
  • खोल समुद्रात सुरक्षित विसर्जनासाठी विशेष बोटांची आवश्यकता
  • तांत्रिक अभ्यास व नियोजन आवश्यक
  • प्रशासन आणि नागरिक यांच्यात समन्वय हवा
POP मूर्तींवर बंदी आणि त्याचा परिणाम

काही राज्यांमध्ये POP मूर्तींवर बंदी घालण्यात आली आहे. परंतु या बंदीमुळे:

मूर्ती तयार करणाऱ्या कलाकारांचे नुकसान
  • पर्यायी व्यवसायाची आवश्यकता
  • नागरिकांचा पर्यायी मूर्तींकडे कमी कल
  • म्हणूनच पर्यायी उपायांचा प्रसार आणि लोकांना विश्वासात घेणे अत्यावश्यक आहे.
पर्यावरणपूरक गणेशोत्सवाचे उदाहरण – पुणे मॉडेल
पुणे शहरात काही मंडळांनी नैसर्गिक सामग्रीपासून तयार केलेल्या मूर्तींचा स्वीकार केला आहे. यामुळे:
  • विसर्जनानंतर जलप्रदूषण शून्य झाले
  • समुद्रकिनारे व तलाव स्वच्छ राहिले
  • लोकांमध्ये सकारात्मक संदेश पोहोचला

हे मॉडेल इतर शहरांनीही स्वीकारल्यास पर्यावरण रक्षणासह सण साजरा करणे शक्य होईल.

शाश्वत धोरणांची गरज
राज्य सरकारने लांब पल्ल्याचे धोरण विकसित करण्याचे निर्देश दिले आहेत. यामध्ये:
  • POP मूर्तींसाठी पर्यायी पर्यावरणपूरक तंत्रज्ञानाचा विकास
  • मूर्तीकार, मंडळे, नागरिक यांना प्रशिक्षण
  • कडक कायदे आणि अंमलबजावणी
  • जनजागृती मोहिमांची व्यापकता
मूर्तीकार आणि कारागिरांसाठी मार्गदर्शन

पर्यावरणपूरक मूर्ती तयार करण्यासाठी कारागिरांना आवश्यक प्रशिक्षण देणे गरजेचे आहे. शासन यासाठी:

  • कार्यशाळा आयोजित करू शकते
  • नैसर्गिक रंग, साहित्य उपलब्ध करून देऊ शकते
  • कर्ज किंवा अनुदान योजना लागू करू शकते

यामुळे रोजगार टिकवून ठेवताना पर्यावरणाचे रक्षण करता येईल.

लोकसहभागाचे महत्त्व

सण साजरा करताना प्रत्येक नागरिकाने जबाबदारीने वर्तन करणे अत्यंत आवश्यक आहे. त्यासाठी:

  • पर्यावरणपूरक मूर्तींचा स्वीकार करा
  • नैसर्गिक रंग वापरा
  • कृत्रिम तलावात विसर्जन करा
  • प्लास्टिक किंवा केमिकलयुक्त सजावट टाळा
जेंव्हा प्रत्येक नागरिक आपल्या पातळीवर प्रयत्न करतो, तेव्हा मोठ्या प्रमाणात बदल घडतो.
निष्कर्ष
गणेशोत्सव हा महाराष्ट्राच्या संस्कृतीचा भाग आहे, परंतु सण साजरा करताना पर्यावरणाचे रक्षण करणे ही काळाची गरज आहे. मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांच्या निर्देशानुसार:
  • दीर्घकालीन उपाययोजना हाती घेणे आवश्यक आहे
  • न्यायालयाच्या निर्देशांचे पालन करणे महत्त्वाचे आहे
  • मोठ्या मूर्तींसाठी खोल समुद्रात विसर्जनाचा पर्याय विकसित करणे गरजेचे आहे
  • पर्यावरणपूरक मूर्ती, नैसर्गिक रंग आणि स्वच्छतेकडे भर देणे आवश्यक आहे
लोकसहभाग, शासकीय धोरण आणि सामाजिक जबाबदारी यांच्या माध्यमातूनच पर्यावरणपूरक गणेशोत्सव शक्य आहे. आपल्या परंपरा, श्रद्धा आणि पर्यावरण यांचा समतोल राखतच भविष्यातील सण अधिक सुंदर आणि शाश्वत होतील.
Share on WhatsApp

नवीन योजना

Mahiti In Marathi website is developed for specially maharashtra farmers, to share various schemes in their region like shetkari yojana, sarkari yojana, krushi yojana, GR, Anudan etc.
© Mahiti In Marathi | All rights reserved