श्वासाशिवाय जीवनाची कल्पना करता येत नाही. श्वास ही आपल्या शरीर आणि मनामधील सूक्ष्म पण अत्यंत महत्वाची दोरी आहे, जी आपल्या जीवनाची गती ठरवते. परंतु आजच्या धावपळीच्या युगात आपण आपल्या श्वासावर कितीसा विचार करतो?
बहुतेक वेळा आपण फक्त श्वास घेतो, पण श्वास कसा घ्यावा, त्याचा शरीरावर आणि मनावर काय परिणाम होतो, याकडे दुर्लक्ष करतो. याचमुळे अनेकदा शरीर आणि मन अस्वस्थ राहतं आणि आपल्याला आजारांना आमंत्रण मिळतं.
प्राचीन काळात ऋषीमुनी हजारो वर्षे जिवंत राहत असत, त्यामागचं श्वासाच्या गतीचं रहस्य आता वैज्ञानिकदृष्ट्या सिद्ध होतंय. श्वासाची गती जितकी कमी, तितकं आयुष्य वाढतं, हे निरीक्षण अनेक प्राण्यांच्या जीवनावरून समोर आलं आहे:
प्राणी |
दर मिनिटाला श्वासांची संख्या |
सरासरी आयुष्य |
कबूतर |
37 |
9 वर्ष |
ससा |
39 |
9 वर्ष |
कुत्रा |
29 |
13 वर्ष |
बकरी |
24 |
15 वर्ष |
हत्ती |
11 |
100 वर्ष |
कासव |
4 |
150 वर्ष |
मनुष्य जर दर मिनिटाला 11 ते 12 श्वास घेत असेल, तर तो सहज 100 वर्षे जगू शकतो. मात्र आजच्या तणावपूर्ण जीवनशैलीमुळे आपला श्वास दर अधिक आहे आणि त्याचा परिणाम सरासरी आयुष्य 60 ते 65 वर्षांवर आला आहे.
श्वासाचं गती आणि शरीराचं तापमान यांचा सरळ संबंध आहे. ज्या वेळी:
क्रोध, भीती, चिंता अशा परिस्थितींमध्ये श्वासाची गती वाढते आणि त्यामुळे शरीरावर अतिरिक्त ताण येतो.
खोल श्वास म्हणजे केवळ वरवरचा श्वास नाही, तर शरीराच्या आत खोलवर पर्यंत प्राणवायू पोहोचवणं. यात:
✔ मेंदूला पुरेसं ऑक्सिजन मिळणं
अशा प्रकारे संपूर्ण शरीरात नवचैतन्य निर्माण होतं.
श्वासाची गती कमी केल्याने शरीराचं झपाट्याने झिजणं कमी होतं आणि नैसर्गिक पद्धतीने आयुष्य वाढतं.
खोल श्वासामुळे तणाव कमी होतो, चिंता निवळते आणि मन स्थिर राहतं.
फुफ्फुसांमधून रक्ताला भरपूर ऑक्सिजन मिळतो, त्यामुळे रक्त स्वच्छ राहतं.
श्वास नियंत्रित झाल्यास हृदयावरचा ताण कमी होतो.
डॉ. मेकडॉवल यांच्या म्हणण्यानुसार खोल श्वासामुळे पचनसंस्थेचं पोषण वाढतं.
शरीरात भरपूर ऑक्सिजन पोहोचल्याने प्रतिकारशक्ती मजबुत होते.
नियमित खोल श्वास घेतल्याने झोपेची गुणवत्ता वाढते.
प्राचीन भारतीय योगशास्त्रातील प्राणायाम ही खोल श्वास शिकण्याची सर्वोत्तम पद्धत आहे. यात:
ही त्रिसूत्री वापरून श्वासाची गती नियंत्रित करता येते.
नाकाच्या दोन्ही बाजूंनी पर्यायी श्वास घेऊन शरीर आणि मनाला समतोल ठेवणं.
जलद आणि खोल श्वास घेऊन फुफ्फुसांची क्षमता वाढवणं.
पोटातली हवेची अदलाबदल करून पचन सुधारणा.
भुंवऱ्याच्या आवाजासारखा ध्वनी करून मन शांत करणं.
योग्य पद्धतीने खोल श्वास घेण्यासाठी:
दररोज सकाळी किंवा संध्याकाळी 10 ते 15 मिनिटे सराव करा.
आजचा तणावपूर्ण, व्यस्त दिनक्रम श्वासावर विपरीत परिणाम करतो. मोबाइल, संगणक, प्रदूषण यामुळे:
त्यामुळे रोज काही वेळ खोल श्वासासाठी देणं अत्यंत गरजेचं आहे.
डॉक्टर मेकडॉवल यांचं म्हणणं खरं मानलं तर:
औषध घेतल्यासारखा रोज खोल श्वास घेतल्यास शरीर, मन आणि आत्मा यांचा समतोल टिकतो.
शरीरामध्ये रक्त वाढवण्यासाठी काय करावे? संपूर्ण माहिती परिचय आजच्या धावपळीच्या जीवनशैलीमध्ये रक्ताची कमतरता ही एक सामान्य समस्या बनली आहे. विशेषतः महिलांमध्ये मासिक पाळी, प्रसूती किंवा शरीरात लोहतत्त्व कमी झाल्यामुळे रक्त घटते. लहान मुलं आजारी पडल्यानंतर, अधिक वाचा…
तुरटीचा वापर करा आणि आयुष्यभर त्वचारोग टाळा! आपल्यापैकी बरेच जण हजारो रुपये खर्च करून त्वचेसाठी क्रीम्स, साबण, लोशन विकत घेतात. पण कधी विचार केला आहे का की १० रुपयांत मिळणारी एक वस्तू तुमचे अनेक त्वचाविकार अधिक वाचा…
त्राटक म्हणजे काय? त्राटक हा एक प्राचीन ध्यानतंत्र आहे, ज्याचा अर्थच आहे — “टक लावून पाहणे”. संस्कृत शब्द ‘त्राटक’चा अर्थ आहे नजर न हलवता एखाद्या वस्तूकडे एकटक पाहणे. हे ध्यान हठयोगातील षट्कर्मांपैकी एक मानले जाते अधिक वाचा…
