कलाम बौद्धिक संपदा साक्षरता आणि जागरूकता अभियान (KAPILA योजना)

प्रस्तावना

भारतामध्ये नावीन्य, संशोधन आणि स्टार्टअप संस्कृतीला चालना देण्यासाठी बौद्धिक संपदा अधिकार (Intellectual Property Rights – IPR) याबाबतची माहिती असणे अत्यंत आवश्यक आहे. मात्र, अनेक संशोधक, विद्यार्थी व उद्योजकांना पेटंट, कॉपीराइट, ट्रेडमार्क यांसारख्या संकल्पनांची पुरेशी जाणीव नसते. हीच पोकळी भरून काढण्यासाठी KAPILA योजना सुरू करण्यात आली.

योजनेचा अर्थ आणि उद्दिष्ट

KAPILA म्हणजे Kalam Program for Intellectual Property Literacy and Awareness.

ही योजना माजी राष्ट्रपती व शास्त्रज्ञ डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांच्या नावाने १५ ऑक्टोबर २०२० रोजी त्यांच्या जयंतीनिमित्त सुरू करण्यात आली.

योजनेची प्रमुख उद्दिष्टे:

• विद्यार्थ्यांना, संशोधकांना आणि उद्योजकांना बौद्धिक संपदेचे प्रकार व त्यांचे फायदे समजावणे.

• पेटंट नोंदणी प्रक्रियेबाबत मार्गदर्शन करणे.

• संशोधन आणि नवकल्पनांना कायदेशीर संरक्षण देण्यासाठी प्रोत्साहन देणे.

मुख्य वैशिष्ट्ये

ऑनलाइन प्रशिक्षण व वेबिनार्स: महाविद्यालये, विद्यापीठे आणि संशोधन संस्थांमध्ये IP Awareness प्रोग्राम.

पेटंट फाइलिंगसाठी मदत: विद्यार्थ्यांना पेटंट अर्ज सादर करण्यासाठी तांत्रिक व कायदेशीर मार्गदर्शन.

शैक्षणिक अभ्यासक्रमात समावेश: IPR विषयी विषयांचे प्रशिक्षण.

प्रोत्साहन योजना: अधिकाधिक पेटंट फाइल करणाऱ्या संस्था आणि विद्यार्थ्यांचा गौरव.

बौद्धिक संपदेचे प्रकार

KAPILA योजनेअंतर्गत खालील प्रकारांवर जागरूकता निर्माण केली जाते:

पेटंट (Patent) – शोध आणि नवकल्पनांचे कायदेशीर हक्क.

कॉपीराइट (Copyright) – साहित्य, कला, संगीत यांचे संरक्षण.

ट्रेडमार्क (Trademark) – ब्रँड, लोगो, नावाचे हक्क.

इंडस्ट्रियल डिझाईन (Industrial Design) – उत्पादनाच्या डिझाईनचे हक्क.

भौगोलिक संकेत (Geographical Indications) – विशिष्ट प्रदेशाशी संबंधित उत्पादने.

योजनेचे फायदे

संशोधनाचे संरक्षण: शोध चोरले जाण्याचा धोका कमी.

उद्योगवृद्धी: स्टार्टअप्सना ब्रँड ओळख निर्माण करणे सोपे.

आंतरराष्ट्रीय स्पर्धा: भारतीय नवकल्पनांना जागतिक बाजारात स्थान.

आर्थिक लाभ: पेटंट परवानग्या आणि रॉयल्टीतून उत्पन्न.

निष्कर्ष

KAPILA योजना ही विद्यार्थ्यांपासून उद्योगजगतापर्यंत बौद्धिक संपदेचे महत्त्व पोहोचवणारे एक प्रभावी व्यासपीठ आहे. डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांच्या नावाने सुरू झालेली ही योजना भारताला “नवकल्पनांचा महासत्ता” बनवण्याच्या दिशेने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे.

जागरूकता, प्रशिक्षण आणि कायदेशीर मदतीद्वारे ही योजना संशोधन संस्कृतीला नवा उभारी देत आहे.