महिला बचत गट

महिला बचत गट ही संकल्पना बंगलादेशाचे नोबेल पारितोषिक विजेते महंमद युनूस यांनी आणली.

नोबेल पारितोषिक विजेते महंमद युनूस यांना असे आढळले की एका गावामध्ये बांबूचे फर्निचर बनवणाऱ्या ग्रामीण महिलांना बांबू खरेदी करण्यासाठी सावकाराकडून कर्ज घ्यावे लागत आसे आणि त्यावर व्याज द्यावे लागे हे व्याज देण्यामुळे महिलाना नफा उरत नसे अति अल्प नफा राहत असे. ह्याचा विचार करत असताना त्यांना महिला बचत गटाची संकल्पना सुचली. ज्या मुळे महिलांना भाडवल पण उपलब्ध होईल आणि व्याज पण द्यावे लागणार नाही आणि नफा पण चांगला होईल.
महंमद युनूस यांनी ग्रामीण  भागात बचत गटाबाबत केलेले कार्य फार महत्त्वपूर्ण आहे. त्यांच्या मते, गरिबांना छोट्या छोट्या रकमेची कर्जे देणे आवश्यक आहे. बँकेकडे पुरेशा प्रमाणात तारण न देऊ शकणाऱ्या गरिबांना मदत केली पाहिजे. गरीब व छोटे कर्जदारही वेळेत कर्जाची परतफेड करू शकतात. पण त्यांना योग्य संधी दिली गेली पाहिजे असे मत त्यांनी मांडले. अल्प उत्पन्न गटातील व्यक्तींना वित्तपुरवठा करण्यासाठी सूक्ष्म वित्त व्यवस्था विकसित केली पाहिजे. उपभोक्ते, स्वयंरोजगारातील व्यक्ती, छोटे व्यावसायिक इत्यादींना बँकिंग क्षेत्राकडून पुरेशा सेवा उपलब्ध होत नाहीत. त्यांना कर्जपुरवठ्यासोबत बचत, विमा आणि निधीत्चे हस्तांतरण इत्यादी सुविधाही उपलब्ध होणे आवश्यक आहे. यासाठी त्यांनी गरीब व सामान्य व्यक्तींना सुलभतेने सुक्ष्म वित्तपुरवठा उपलब्ध होवा  यासाठी प्रयत्न केला व कार्य पण केले. 

महिला बचत गट

महिला बचत गट हे महिलांच्या आर्थिक आणि सामाजिक सशक्तीकरणासाठी स्थापन केलेले गट आहेत. हे गट महिलांना बचत करण्यास, लहान कर्जे घेण्यास आणि स्वयंरोजगार प्रकल्प सुरू करण्यास मदत करतात ही सर्व साधरणपणे महिला बचत गटाची व्यख्या होवू शकते.

महिला बचत गटाचे फायदे:

आर्थिक बचत:

महिला बचत गट महिलांना नियमितपणे छोटी रक्कम बचत करण्यास प्रोत्साहित करतात. यामुळे त्यांना आर्थिक सुरक्षा मिळते आणि आपत्कालीन परिस्थितीसाठी तयार राहण्यास मदत होते. बचत गटामुळे दर महिना ठराविक रक्कम गुंतवली जाते. ज्याची मोठी रक्कम होऊन भविष्यासाठी ती फायदेशीर होते. आणि वेळेला ती उपोयागी पडते.

कर्ज:

महिला बचत गट महिलांना लहान कर्जे घेण्यास मदत करतात ज्यांचा वापर ते स्वयंरोजगार प्रकल्प सुरू करण्यासाठी, किंवा घरगुती गरजा पूर्ण करण्यासाठी करू शकतात. किंवा घरातील एकदा कार्यक्रम असेल तर त्या साठी लगेच पैसा उपलब्ध होतो. सावकाराकडे व्याजाने पैसे घेण्याची गरज नाही पडत.

सामाजिक सशक्तीकरण:

महिला बचत गट महिलांना एकत्र येण्यास आणि सामाजिक आणि आर्थिक मुद्द्यांबद्दल चर्चा करण्यास प्रोत्साहित करतात. यामुळे त्यांचा आत्मविश्वास वाढतो आणि त्यांना समाजात अधिक आवाज मिळतो.

महिला बचत गटाचे प्रकार:

स्वयं-सहाय्य गट:

हे गट महिलांनी स्वतः स्थापन केले आहेत आणि ते स्वतःच चालवतात.

सरकारी समर्थित गट:
हे गट सरकारद्वारे स्थापन केले जातात आणि त्यांना आर्थिक आणि तांत्रिक मदत दिली जाते.

NGO समर्थित गट:

हे गट NGO द्वारे स्थापन केले जातात आणि त्यांना प्रशिक्षण आणि मार्गदर्शन दिले जाते.

महिला बचत गटांना प्रोत्साहन देण्यासाठी सरकारच्या योजना:

राष्ट्रीय ग्रामीण आजीविका मिशन (NRLM):

NRLM हे ग्रामीण भागातील महिलांना स्वयंरोजगार आणि कौशल्य विकासासाठी मदत करणारे एक राष्ट्रीय कार्यक्रम आहे.

महिला उद्यम निधी (MUDRA):

MUDRA लहान आणि मध्यम उद्योगांना (MSME) कर्ज देण्यासाठी एक पुनर्वित्त संस्था आहे.

स्टैंड-अप इंडिया योजना:

स्टैंड-अप इंडिया योजना अनुसूचित जाती, अनुसूचित जमाती आणि महिलांसाठी उद्योजकता विकास योजना आहे.

महिला बचत गटाची यशोगाथा:

SEWA:

SEWA हे भारतातील सर्वात मोठे महिला स्वयंरोजगार संघटन आहे. SEWA ने लाखो महिलांना बचत गटांच्या माध्यमातून आर्थिक आणि सामाजिक सशक्तीकरण प्राप्त करण्यात मदत केली आहे.

महिला विकास मंडळ:

महिला विकास मंडळ हे महाराष्ट्र सरकारचे एक विभाग आहे जे महिलांसाठी विविध कार्यक्रम राबवते. महिला विकास मंडळाने राज्यात हजारो महिला बचत गट स्थापन केले आहेत.

निष्कर्ष:

महिला बचत गट हे महिलांच्या आर्थिक आणि सामाजिक सशक्तीकरणासाठी एक प्रभावी साधन आहे. सरकार, NGO आणि इतर संस्थांनी महिला बचत गटांना प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि त्यांना यशस्वी होण्यासाठी मदत करण्यासाठी पुढाकार घेणे आवश्यक आहे.

याव्यतिरिक्त, आपण खालील स्त्रोतांवर अधिक माहिती मिळवू शकता:

राष्ट्रीय महिला आयोग: https://wcd.nic.in/

महिला आणि बाल विकास मंत्रालय: https://wcd.nic.in/

SEWA: https://www.sewa.org/