गहू लागवड तंत्रज्ञान

गहू हे भारतातील महत्त्वाचे धान्य पीक आहे, आणि महाराष्ट्रात देखील गहू लागवडीला महत्त्वाचे स्थान मिळाले आहे. योग्य तंत्रज्ञानाचा वापर करून गहू लागवड केल्यास उत्तम उत्पादन मिळू शकते. गहू लागवडीसाठी योग्य जमीन, हवामान, पेरणीची योग्य वेळ, बियाण्यांची निवड, बीजप्रक्रिया, खत व्यवस्थापन आणि पाणी व्यवस्थापन यावर विशेष लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे. चला तर मग गहू लागवड तंत्रज्ञानाच्या सर्व तपशीलांवर एक नजर टाकूया.

१. परिचय

गहू हे पोषणमूल्यांनी समृद्ध असे धान्य आहे आणि भारतीय आहारात त्याला विशेष महत्त्व आहे. गहू लागवडीमध्ये आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर केल्यास उत्पादनक्षमता वाढते आणि शेतकऱ्यांचा नफा देखील वाढतो.

२. गहू लागवडीचे महत्त्व

गहू हे मुख्यत्वे पावसाळ्यानंतर लागवड केल्या जाणारे पीक आहे. योग्य तंत्रज्ञानाच्या साहाय्याने गहू पिकाची लागवड केल्यास उत्पादन चांगले मिळते व शेतकऱ्यांना अधिक उत्पन्न मिळते.

३. जमीन निवड

गहू लागवडीसाठी योग्य जमीन

गहू लागवडीसाठी मध्यम ते भारी आणि चांगला निचरा असलेली जमीन उपयुक्त ठरते. बागायती गव्हासाठी, भारी आणि खोल जमीन अधिक उत्पादनक्षम असते. हलक्या जमिनीत गहू लागवड करणे टाळावे, कारण अशा जमिनीत ओलावा टिकत नाही.

बागायती व जिरायती गहू लागवडीतील जमीन फरक

बागायती गहूसाठी भारी जमीन वापरावी. जिरायती गहू लागवडीसाठी मध्यम ते भारी जमिनीचा वापर करावा, कारण ती अधिक ओलावा धरून ठेवते.

४. हवामान

गहू लागवडीसाठी थंड, कोरडे व स्वच्छ सूर्यप्रकाश असणारे हवामान आवश्यक असते. थंडीच्या काळात गव्हाचे पीक उत्तम वाढते.

५. पूर्वमशागत

गहू पिकाच्या मुळ्या ६०-६५ से.मी. खोलवर जातात, त्यामुळे जमीन भुसभुशीत असावी. योग्य मशागत करूनच पेरणी करावी.

६. पेरणीची योग्य वेळ

बागायती गव्हाची पेरणी

बागायती गव्हाची पेरणी नोव्हेंबर महिन्याच्या पहिल्या पंधरवाड्यात करावी. उशिरा पेरणी केल्यास पीक रोगाच्या प्रभावाखाली येऊ शकते.

उशिरा पेरणीच्या परिणामांचे निरीक्षण

उशिरा पेरणीमुळे तांबेरा रोगाची शक्यता वाढते. त्यामुळे पेरणीची योग्य वेळ साधणे अत्यंत गरजेचे आहे.

७. योग्य जातींची निवड

वेळेवर पेरणीसाठी योग्य जाती

समयावर पेरणीसाठी सरबती गव्हाची “फुले समाधान” जाती निवडावी.

उशिरा पेरणीसाठी योग्य जाती

उशिरा पेरणीसाठी “एनआयएडब्ल्यू 34” ही जात उपयुक्त आहे.

८. बियाणे प्रमाण

गहू पिकासाठी हेक्‍टरी २०-२२ लाख रोपांची संख्या आवश्यक असते. यासाठी बागायती पेरणीसाठी १००-१२५ किलो बियाणे वापरावे.

९. बीजप्रक्रिया

बियाण्यांना कार्बेन्डाझिम किंवा थायरम या रसायनांची बीजप्रक्रिया करावी. तसेच जिवाणूसंवर्धन खताचे वापर करावे.

१०. पेरणीची पद्धत

गव्हाची पेरणी साधारण ५-६ सें.मी. खोलीवर करावी. बागायती पिकाची वेळेवर पेरणी २२.५ सें.मी. अंतराने करावी, तर उशिरा पेरणी १८ सें.मी. अंतराने करावी.

११. खत व्यवस्थापन

बागायती गहूसाठी खत व्यवस्थापन

हेक्‍टरी १२० किलो नत्र, ६० किलो स्फुरद व ४० किलो पालाश पेरणीच्या वेळी द्यावे. उरलेली नत्राची मात्रा पेरणीनंतर तीन आठवड्यांनी द्यावी.

जिरायती गहूसाठी खत व्यवस्थापन

जिरायती गव्हासाठी हेक्‍टरी ४० किलो नत्र व २० किलो स्फुरद द्यावे.

१२. पाणी व्यवस्थापन

दर १८-२१ दिवसांनी पाणी द्यावे. संवेदनशील अवस्था जसे की मुकुटमुळे फुटणे, कांडी धरणे, फुलोरा, दाणे भरणे या वेळेत पाणी देणे आवश्यक आहे.

१३. कीड व रोग व्यवस्थापन

गव्हावर तुडतुडे, मावा, तांबेरा रोग यांचा प्रादुर्भाव होतो. एकात्मिक कीड व रोग व्यवस्थापन पद्धतीचा वापर करावा.

१४. पीक संरक्षण

गहू पिकाचे उंदीर, तांबेरा, खोडकिडा यांपासून संरक्षण करणे आवश्यक आहे.

१५. संचयन व विक्री व्यवस्थापन

गव्हाच्या योग्य संचयनामुळे उत्पन्नाचे नुकसान कमी होते. गव्हाचे उत्पादन ठिकठिकाणी विकण्याची व्यवस्था करावी.

१६. निष्कर्ष

गहू लागवडीसाठी योग्य तंत्रज्ञानाचा वापर केल्यास उत्पादन आणि उत्पन्न वाढते. योग्य पद्धतींनी गहू लागवड करून शेतकरी चांगले उत्पन्न मिळवू शकतात.