‘साठे‘ हा ‘एसएटीई‘चा अपभ्रंश आहे मुळात ज्याला साठेखत म्हटले जाते तो अपभ्रंश आहे. इंग्रजीमध्ये सेल अॅग्रीमेंट फॉर ट्रान्सफर ऑफ इस्टेट म्हणजे एस.ए.टी.ई.‘ आहे. त्याचा अपभ्रंश होऊन पुढे साठे झाले व त्यासोबत ‘खत‘ असा शब्द जोडून ‘साठेखत ‘ प्रचलित झाले.
“साठेखत म्हणजे स्थावर मिळकतीच्या विक्रीचा असा करार ज्या द्वारे दोन पक्षांमध्ये मान्य झालेल्या अटींनुसार एखाद्या मिळकतीचा विक्री व्यवहार होईल. ” कलम ५४. हेच कलाम ५४ पुढे असेही म्हणते की “निव्वळ असा करार झाला म्हणजे संबंधित मिळकतीवर (खरेदीदाराचा) कसलाही हक्क, बोजा किंवा हितसंबंध निर्माण होत नाही.”
साठे खत (agreement for sale) हा एखादी मिळकत भविष्यात खरेदी करण्यासाठीचा करार असतो. साठेखतामुळे एखादी मिळकत काही विशिष्ट अटींची पुर्तता केल्यास खरेदी करण्याचा हक्क खरेदीदाराला प्राप्त होतो. त्याचप्रमाणे मिळकत विकणा-याला विशिष्ट अटींची पूर्तता केल्यास संबंधित व्यवहाराची किंमत प्राप्त करण्याचा हक्क मिळतो.
व्यवहाराला ‘कायदेशीर संरक्षण देण्यासाठी साठेखत केले जाते कारण काही व्यवहार मोठे असतात, अशावेळी खरेदीदाराकडे पूर्ण व्यवहाराचे पैसे नसतात. टोकन म्हणून काही पैसे दिले जातात व उर्वरित रक्कम टप्प्याटप्प्याने घेण्याचे ठरलेले असते.
काही वेळा जमीन भोगवटादार-२ ची असेल तर जिल्हाधिकाऱ्यांच्या परवानगीशिवाय ती विकता येत नाही असा नियम आहे त्याचप्रमाणे ती जमींन भाडेपट्टा, गहाण, दान किंवा कुठल्याही प्रकारचे हस्तांतरण करता येत नाही. तसेच काही जमिनीवर सरकारचे आरक्षण असते किंवा काही वेळी जमिनीच्या चतुःसीमा माहीत नसतात किवा अथवा जमिनीवर इतरांचा ताबा, अतिक्रमण झालेले असते, अशा अडचणी असल्यास जमिनीचे लगेचच खरेदीखत करून हस्तांतरण होणे शक्य नसते. अशावेळी साठेखत केले जाते.
खरेदी करताना खरेदीदार कर्ज काढून मालमत्ता घेत असतो. कर्ज काढण्यासाठी कर्ज घेणाऱ्या व्यक्तीच्या नावे मालमत्तेची कागदपत्रे किवा करार करणे गरजेचे असते. अशावेळी साठेखत केले जाते. जेव्हा खरेदीदाराला कर्ज मिळते तेव्हा उर्वरित रक्कम देऊन खरेदीखत केले जाते.
साठेखत कधीही रद्द होऊ शकते. खरेदीखत मात्र सहजासहजी रद्द होत नाही.
साठेखताला पूर्ण मुद्रांक व नोंदणी शुल्क लागते. नंतर असे मुद्रांक व नोंदणी शुल्क खरेदीखतास लागत नाही. पुढे जमिनीचे हस्तांतरण खरेदीखताद्वारे केले जाते.
खरेदीखतानंतरच पुढे रेकॉर्ड ऑफ द राइट्स‘ ला नाव लागते व मालमत्तेचे टायटल पूर्ण होते.
साठेखत हे, दुय्‍यम निबंधकाकडे, संबंधीत मिळकतीचे पूर्ण मुद्रांक शुल्क व नोंदणी शुल्क अदा करून नोंदणीकृत असावे हे कायदेशीरदृष्‍टीने फायदेशीर असते. अशा नोंदणीकृत साठे खताची नोंद महसूल दप्‍तरात ʻइतर हक्कʼ सदरी नोंदविता येते. साठेखत नोंदणीकृत असल्यास, पुढे खरेदीखत करतांना मुद्रांक व नोंदणी शुल्क अदा करावे लागत नाही.
नोटरीकडे केलेले, शंभर रूपयाच्‍या स्‍टँप पेपरवर केलेले, पंचांसमक्ष केलेले किंवा अन्‍य अनोंदणीकृत पध्‍दतीने केलेले साठेखत हे कायदेशीर पुरावा म्हणून ग्राह्‍य मानले नाही. अशा साठेखताची शासकीय अभिलेखात नोंद करता येत नाही.
साठेखत नोंद केले असेल पण दुदैवाने, कराराप्रमाणे असा व्यवहार पूर्ण होऊ शकला नाही तर असे नोंदणीकृत साठेखत, मुदतीत दुय्‍यम निबंधकाकडे जाऊन रद्द करता येते आणि अदा केलेले मुद्रांक शुल्क परत मिळावे म्हणून अर्ज करता येतो. कायदेशीर प्रक्रिया पार पाडल्‍यानंतर मुद्रांक शुल्क परत मिळते.
पावसाळ्यात सोलर पंपाचे नुकसान टाळण्यासाठी आवश्यक उपाय आणि काळजी पावसाळा म्हणजे शेतीसाठी वरदान, पण जर सोलर पंपाची योग्य देखभाल न केली गेली तर तो शेतकऱ्यांसाठी त्रासदायक ठरू शकतो. या काळात पाणी, माती, गारपीट आणि विजेमुळे अधिक वाचा…
हवामान माहितीतील क्रांतीची सुरुवात: WINDS प्रकल्प भारतीय हवामान विभागाच्या WINDS (Weather Information Network Data System) या प्रकल्पाअंतर्गत एक महत्त्वपूर्ण पाऊल उचलण्यात आले आहे – ग्रामपंचायत स्तरावर स्वयंचलित हवामान केंद्रांची (AWS) उभारणी. ही योजना शेतकऱ्यांच्या दृष्टीने अधिक वाचा…
🧪 किटकनाशके फवारण्यापूर्वी, फवारताना आणि फवारणीनंतर ‘या’ गोष्टी लक्षात ठेवा! 🌾 शेतात कीड नियंत्रणासाठी किटकनाशकांचा वापर अपरिहार्य असतो, पण याचा अयोग्य वापर शेतकऱ्यांच्या आरोग्याला गंभीर धोका पोहोचवू शकतो. अनेकदा फवारणी करताना होणाऱ्या छोट्या चुका विषबाधेचे अधिक वाचा…
