सोयाबीन काढणी, मळणी, साठवणूक नियोजन

सोयाबीन हे खरीप हंगामातील एक महत्त्वाचे आणि आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर पीक आहे. कमी खर्चात अधिक उत्पादन देणारे हे पीक महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत उपयुक्त ठरले आहे. सोयाबीनच्या वाढत्या पेरामुळे बियाण्यांची गरज पूर्ण करण्यासाठी आणि उत्पादन खर्च कमी करण्यासाठी शेतकऱ्यांनी स्वतःच्या शेतात दर्जेदार बियाणे तयार करणे आवश्यक आहे. या प्रक्रियेत, सोयाबीनची काढणी, मळणी, आणि साठवणूक ही अत्यंत महत्त्वाची पायरी आहे, कारण चुकीच्या हाताळणीमुळे बियाण्याच्या गुणवत्तेवर विपरीत परिणाम होऊ शकतो. त्यामुळे कापणीपासून साठवणुकीपर्यंत योग्य नियोजन करणे गरजेचे आहे.

सोयाबीन कापणीपूर्वी घ्यावयाची काळजी

सोयाबीन पिकाची काढणी योग्य वेळी आणि योग्य पद्धतीने करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. काढणीपूर्वी पिकाच्या वाणानुसार गुणवत्तेत न जुळणारी, रोगग्रस्त, आणि भेसळयुक्त झाडे काढून टाकावी. सोयाबीन पिकाची पाने पिवळी पडून गळू लागल्यावर आणि शेंगांचा रंग भुरकट किंवा तांबूस झाल्यावरच काढणी करावी. कापणीस योग्य वेळ न ठरवल्यास, अपक्व दाण्यांचे प्रमाण वाढते किंवा उशीर झाल्यास शेंगा फुटण्याचा धोका वाढतो.
काढणीच्या वेळी दाण्यातील ओलाव्याचे प्रमाण १४ ते १५ टक्के असावे, जेणेकरून मळणी आणि साठवणुकीसाठी ते योग्य राहील. झाडे उन्हात वाळवून, वाणानुसार काढणी आणि मळणीची प्रक्रिया स्वतंत्रपणे करावी.

मळणी करताना घ्यावयाची काळजी

मळणी करताना शुद्ध आणि दर्जेदार बियाणे मिळण्यासाठी मळणी यंत्रांची योग्य साफसफाई करूनच मळणी सुरू करावी. मळणी यंत्र अनेक वेळा वेगवेगळ्या पिकांसाठी वापरले जाते, ज्यामुळे त्यात भेसळ होऊ शकते. मळणी करताना बियाण्यांची फूट होऊ नये यासाठी थ्रेशिंग ड्रममधील स्टड आणि ड्रमचा वेग योग्य असावा. सोयाबीन बियाणे अतिशय नाजूक असल्यामुळे ड्रमचा वेग ३५० ते ४५० फेरे प्रति मिनिट इतका असावा. मळणी करताना जास्त वेगाने मळणी झाल्यास बियाण्यांना इजा होऊन उगवणशक्ती कमी होऊ शकते.

सोयाबीन साठवणुकीदरम्यान घ्यावयाची काळजी

साठवणुकीच्या प्रक्रियेत सोयाबीन बियाण्याची गुणवत्ता टिकवून ठेवणे महत्त्वाचे आहे. बियाण्यातील ओलाव्याचे प्रमाण आणि साठवणुकीच्या ठिकाणी योग्य तापमान ठेवणे आवश्यक आहे. साठवणुकीपूर्वी बियाण्याचे स्वच्छिकरण करणे, म्हणजेच त्यातील काडी कचरा, फुटलेले किंवा किडलेले बियाणे वेगळे करणे गरजेचे आहे. बियाण्यांच्या साठवणुकीसाठी योग्य शास्त्रीय पद्धतींचा वापर करावा, ज्यामुळे साठवणुकीदरम्यान किडींचा प्रादुर्भाव होणार नाही. अशा प्रकारे केलेल्या योग्य साठवणुकीमुळे बियाण्यांची अंकुरण क्षमता दीर्घकाळ टिकून राहते.

निष्कर्ष
सोयाबीन पिकाची काढणी, मळणी आणि साठवणूक ही सर्व प्रक्रिया योग्य नियोजन आणि दक्षतेने केली गेल्यास, शेतकऱ्यांना उच्च दर्जाचे बियाणे मिळते आणि त्यातून पुढील हंगामासाठी उत्पादन खर्च कमी होतो. योग्य नियोजनाच्या मदतीने