वायदेबंदीचे पातक शेतकरीवर्गाच्या मुळावर

वायदे बाजाराचे महत्त्व व वायदेबंदीचे परिणाम

वायदे बाजार म्हणजे शेतीमालाच्या किमतीतील चढ-उतार नियंत्रित करण्याचे एक साधन. जगभरात अमेरिका, चीन यांसारखे देश वायदे बाजाराला प्रोत्साहन देतात. मात्र भारताने तीन वर्षांपूर्वी वायदेबंदी लादून शेतकरी वर्गाच्या मुळावरच घाव घातला आहे.

वायदेबंदीचे परिणाम शेतकऱ्यांवर कसे होत आहेत?

१. शेतीमालाच्या किमतींवर परिणाम:

वायदे बाजारातून भाववाढ रोखण्याचा दावा केला जातो; मात्र वायदेबंदीनंतरही सोयातेल, मोहरी आणि कच्च्या पाम तेलाच्या किमतीत वाढ झाली आहे.

२. भावाची पारदर्शकता हरवली:

वायदेबंदीमुळे शेतकऱ्यांना भविष्यातील किमतींची कल्पना येत नाही. त्यामुळे योग्य वेळी उत्पादन विकणे कठीण होते.

३. शेतीमाल साठवणुकीत अडथळे:

भाववाढीची शक्यता समजल्यास शेतकरी माल साठवू शकतो. पण वायदेबंदीमुळे हा निर्णय घेणे कठीण झाले आहे.

वायदे बाजाराचे फायदे:

१. जोखीम व्यवस्थापन:

वायदे बाजारामुळे शेतकरी, व्यापारी व आयात-निर्यातदारांना नुकसान टाळता येते.

२. किंमतींचा अंदाज मिळतो:

वायदे बाजार पुढील सहा महिन्यांच्या किमतींचा अंदाज देतो, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना बाजाराची स्थिती समजते.

३. सुधारित आर्थिक नियोजन:

वायदे बाजारातून शेतकऱ्यांना कर्जफेड व भविष्यातील गुंतवणुकीसाठी मदत होते.

सरकारकडून होणाऱ्या चुका आणि उपाययोजना:

१. वायदेबंदी उठवावी:

शेतीमालाच्या वायद्यांवर लादलेली बंदी उठवणे आवश्यक आहे.

२. नवीन वायदे सादर करणे:

सोयाबीन, हरभरा, मूग यांसारख्या उत्पादनांसाठी नवीन वायदे सुरू करावेत.

३. शेतकऱ्यांचा सहभाग वाढवणे:

शेतकरी उत्पादक कंपन्यांच्या माध्यमातून वायदे बाजारातील सहभाग वाढवला जाऊ शकतो.

भारत आणि चीन: वायदे बाजाराची तुलना

चीनने झेंगझौऊ आणि दलियन वायदे बाजारांच्या माध्यमातून अमेरिकेच्या बाजाराशी स्पर्धा केली आहे. भारताला वायदे बाजाराचा विस्तार करण्यासाठी अशाच धोरणात्मक पावले उचलावी लागतील.

निष्कर्ष:

वायदेबंदीमुळे शेतकरी वर्गाचे आर्थिक नुकसान होत आहे. बाजारात पारदर्शकता आणि स्थैर्य निर्माण करण्यासाठी वायदे बाजार हा उत्तम पर्याय आहे. सरकारने वायदे बाजाराला प्रोत्साहन देऊन शेतकऱ्यांना भविष्यातील बाजारासाठी तयार करणे आवश्यक आहे.