लाळ खुरकत रोग आणि उपाय

लाळ खुरकत रोग

लाळ खुरकत रोग हा एक विषाणूजन्य आजार आहे. हा आजार पशुपालन फायदेशीर होण्यामधील प्रमुख अडसर आहे. या आजाराविषयी जनजागृती व उपाययोजनांसाठी राष्ट्रीय लाळ खुरकत रोग नियंत्रण जागृती सप्ताहाचे आयोजन करण्यात येते. लाळ खुरकत रोगाचे सन 2025 पर्यंत नियंत्रण आणि 2030 पर्यंत निर्मूलन या उद्देशाने राष्ट्रीय पशुरोग नियंत्रण कार्यक्रम (एनएडीसीपी) हा महत्वाकांक्षी कार्यक्रम केंद्र शासनाने 11 सप्टेंबर 2019 रोजी सुरु केला आहे. या रोगाचा प्रादुर्भाव प्रामुख्याने गाय वर्ग, म्हैस वर्ग, शेळ्या, मेंढ्या, वराह या प्राण्यांमध्ये होतो. हा रोग प्राण्यांमध्ये अतिशय संसर्गजन्य असतो आणि त्वरीत पसरतो.

लाळ खुरकत रोगाचे लक्षणे

लाळ खुरकत रोगाची लक्षणे प्राण्यांमध्ये खालीलप्रमाणे दिसून येतात:

तोंड, जीभ, ओठ, पाय आणि शेपटीच्या खुरांवर फोड येतात.

जनावरांना ताप येतो.

जनावरांना श्वास घेण्यास त्रास होतो.

जनावरांना दूध उत्पादनात घट येते.

काही प्रकरणांमध्ये जनावर मृत्यूमुखी पडू शकतात.

तोंडात, पायावर आणि शेपटावर फोड येणे, लाळ गळणे, अशक्तपणा इत्यादी.

लाळ खुरकत रोगाचा प्रसार

लाळ खुरकत रोगाचा प्रसार खालीलप्रमाणे होतो:

हवेद्वारे: लाळ खुरकत रोगाचा विषाणू हवेतून एका प्राण्याकडून दुसऱ्या प्राण्यामध्ये पसरतो.

स्पर्शाद्वारे: लाळ खुरकत रोगाचा विषाणू प्राण्यांच्या लाळ, दूध, मूत्र, विष्ठा आणि मृतदेहाच्या संपर्कातून पसरतो.

वाहतूक आणि इतर साधनांद्वारे: लाळ खुरकत रोगाचा विषाणू वाहतूक आणि इतर साधनांद्वारे एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी पसरतो.

लाळ खुरकत रोगाचे निदान

लाळ खुरकत रोगाचे निदान प्रामुख्याने लक्षणांवरून केले जाते. तसेच, रक्त तपासणी, मूत्र तपासणी किंवा लाळ आणि श्वासातील द्रवपदार्थाच्या प्रयोगशाळेत विषाणूची चाचणी केल्यानेही रोगाचे निदान होऊ शकते.

लाळ खुरकत रोगावरील उपचार

लाळ खुरकत रोगावर कोणताही उपचार नाही. तथापि, या रोगाची लक्षणे कमी करण्यासाठी आणि जनावरांना बरे होण्यास मदत करण्यासाठी काही उपचार केले जाऊ शकतात. लसीकरण या रोगाचा प्रतिबंध करू शकतो. रोग झाल्यानंतर, लक्षणांवर उपचार करण्यासाठी वेदनाशामक आणि दाहक-विरोधी औषधे दिली जाऊ शकतात.

लक्षणात्मक उपचार: लाळ खुरकत रोगाच्या लक्षणांवर उपचार करण्यासाठी औषधे दिली जाऊ शकतात. यामध्ये ताप कमी करण्यासाठी औषधे, वेदना कमी करण्यासाठी औषधे आणि श्वास घेण्यास मदत करण्यासाठी औषधे यांचा समावेश होऊ शकतो.

प्रतिजैविक उपचार: लाळ खुरकत रोगाच्या विषाणूच्या वाढीस प्रतिबंध करण्यासाठी प्रतिजैविक दिली जाऊ शकतात.

लाळ खुरकत रोगापासून बचाव

लाळ खुरकत रोगापासून बचाव करण्यासाठी खालील उपाययोजना केल्या जाऊ शकतात:

आरोग्यदायी पशुपालन पद्धतीचा अवलंब करा.

लसीकरणाद्वारे जनावरांना रोगापासून प्रतिकारशक्ती द्या.

नवीन जनावरांची खरेदी करताना काळजी घ्या.

लाळ खुरकत रोगाचे प्रादुर्भाव असलेल्या ठिकाणीून जनावरांना दूर ठेवा.

लाळ खुरकत रोग – जैवसुरक्षा.

हा रोग येऊच नये म्हणून आधीपासूनच जैवसुरक्षा उपायांची काटेकोर अंमलबजावणी करणे गरजेचे आहे.

जनावरांसाठी वापरल्या जाणाऱ्या वस्तू जसे की भांडी, वाहने, तसेच पशूंची देखभाल करणाऱ्या व्यक्तींचे बूट, कपडे, चप्पल इत्यांदीचे निर्जंतुकीकरण दिवसातून दोन वेळा करावे.

या करीता 4 टक्के सोडियम बाय कार्बोनेट (400 ग्रम सोडियम बाय कार्बोनेट 10 लिटर पाण्यात ) किंवा 2 टक्के सोडियम हायड्रोक्साइड द्रावण वापरावे.

गोठ्याभोवती दहा फुट पट्ट्यात चुना किंवा ब्लिचिंग पावडर फवारावी.

आजारी जनावरांची स्वतंत्र व्यक्तीद्वारे देखभाल करावी.

गोठ्यामध्ये इतर लोकांना प्रवेश देऊ नये.

आजारी जनावरांना स्वतंत्र ठेवावे.

रोगाचा प्रसार थांबविण्यासाठी या सर्व उपाययोजना रोग प्रादुर्भाव थांबल्या नंतरही 21 दिवसापर्यंत चालू ठेवाव्यात.

लाळ खुरकत रोगाने आजारी व आजारातून बऱ्या झालेल्या पशूंना सामुदायिक पाणवठे, सामुदायिक गायराने या ठिकाणी किमान दीड महिना प्रवेश देवू नये.

लाळ खुरकत हा विविध पशूंच्या प्रजाती मध्ये आढळणारा, वेगाने पसरणारा, मोठ्या प्रमाणावर पशूंची हानी करणारा रोग आहे.

लाळ खुरकत रोगासाठी लसीकरण

लाळ खुरकत रोगासाठी लसीकरण हा रोगापासून बचाव करण्याचा सर्वोत्तम मार्ग आहे. लाळ खुरकत रोगासाठी लसीकरणाचे दोन डोस दिले जातात. पहिला डोस 6 महिने वयाच्या जनावरांना दिला जातो आणि दुसरा डोस 12 महिने वयाच्या जनावरांना दिला जातो.

लाळ खुरकत रोग हा एक गंभीर आजार आहे जो प्राण्यांना मोठ्या प्रमाणात नुकसान पोहोचवू शकतो. या रोगापासून बचाव करण्यासाठी लसीकरण हा सर्वोत्तम मार्ग आहे.