यंदा सोयाबीनला कमी भाव असण्याचे कारण काय? दर कसे बदलत गेले?

सोयाबीनच्या कमी बाजारभावामुळे शेतकऱ्यांमध्ये मोठी चिंता निर्माण झाली आहे. सध्या सोयाबीनचा दर प्रतिक्विंटल ३,९०० रुपये ते ४,३०० रुपयांपर्यंत आहे. मागील पाच वर्षांच्या तुलनेत, यंदा हा दर खूपच कमी आहे. सोयाबीनच्या ढेपेची निर्यात कमी झाल्याने सोयाबीनचे दर दबावात आले आहेत. विशेषतः मध्य प्रदेशातील शेतकरी सोयाबीनला प्रतिक्विंटल ६,००० रुपये दर मिळावा अशी मागणी करत आहेत.

मागील पाच वर्षांचा सोयाबीन दरांचा आढावा

यंदा शेतकऱ्यांची आर्थिक स्थिती गंभीर आहे. सोयाबीन काढणी सुरू असून, बाजारपेठांमध्ये सोयाबीनची आवक कमी व स्थिर आहे. त्यामुळे शेतकरी विक्री करताना अत्यंत सावधगिरीने पाऊल टाकत आहेत. त्यातच, अवकाळी पावसामुळे सोयाबीन पिकाचं मोठं नुकसान झालं आहे. विदर्भ, पश्चिम महाराष्ट्र, मराठवाडा या भागांतील शेतकरी मोठ्या नुकसानीला सामोरे जात आहेत. हवामानातील प्रतिकूल बदल, सततचा पाऊस आणि पिकांवर रोगांचा प्रादुर्भाव यामुळे सोयाबीन उत्पादनात घट झाली आहे. उत्पादन खर्च वाढला आहे, मात्र दरांमध्ये वाढ होताना दिसत नाही.

बाजारभाव आणि एमएसपी तुलना

जर आपण मागील पाच वर्षांतील सोयाबीन दरांचा आढावा घेतला, तर:

• २०१९-२०: सरासरी बाजारभाव ३,४२० रुपये, एमएसपी ३,७१० रुपये
• २०२०-२१: सरासरी बाजारभाव ४,१६६ रुपये, एमएसपी ३,८८० रुपये
• २०२१-२२: सरासरी बाजारभाव ८,४९९ रुपये, एमएसपी ३,९५० रुपये
• २०२२-२३: सरासरी बाजारभाव ४,९५१ रुपये, एमएसपी ४,३०० रुपये
• २०२३-२४: सरासरी बाजारभाव ४,१५० रुपये, एमएसपी ४,६०० रुपये

तर, यंदा २०२४-२५ मध्ये सरासरी बाजारभाव ३,९०० ते ४,३०० रुपये प्रतिक्विंटल आहे, आणि एमएसपी ४,८९२ रुपये आहे. यंदा सोयाबीनला एमएसपी पेक्षा कमी दर मिळत असूनही, सरकार सोयाबीन खरेदीसाठी अजूनही पुढाकार घेतलेला नाही.

२०२१-२२: सोयाबीनचा सर्वाधिक दर

२०२१-२२ या वर्षात सोयाबीन दर समाधानकारक होते. जुलै महिन्यात अकोट मार्केटमध्ये एका दिवसासाठी सोयाबीनला तब्बल १२ हजार रुपये दर मिळाला होता. तर, महाराष्ट्रातील इतर बाजारपेठांमध्ये १० हजार रुपयांपर्यंत दर मिळाला होता. परंतु हा दर केवळ एका दिवसासाठी होता.

जीएम सोया ढेपेची आयात

याच वर्षी, ऑल इंडिया पोल्ट्री असोसिएशनने जीएम सोया पेंड आयात करण्याची परवानगी केंद्र सरकारकडे मागितली होती. यामुळे जीएम सोया ढेपेची आयात मोठ्या प्रमाणावर झाली, आणि परिणामी सोयाबीनच्या दरांमध्ये मोठी घसरण झाली. भारताने २०२३-२४ मध्ये १५ लाख टन सोयाबीनची आयात केली, ज्यामुळे दर ६,५०० रुपयांवरून स्थिरावले. त्या नंतर सोयाबीनच्या दराने ६,००० रुपयांची पातळी गाठली नाही.

आंतरराष्ट्रीय पातळीवरील स्थिती

सध्या आंतरराष्ट्रीय पातळीवर सोया ढेपेचे दर कमी आहेत. देशातील सोया ढेपेचे दर प्रति क्विंटल ३,५०० ते ३,८०० रुपयांपर्यंत आहेत, तर आंतरराष्ट्रीय बाजारात ते फक्त २,७०० रुपये आहेत. त्यामुळे भारतीय बाजारातील सोयाबीनचे दर अजूनही दबावात आहेत.

अशा स्थितीत, उत्पादन खर्च वाढत असताना आणि बाजारभाव कमी असताना, शेतकऱ्यांच्या पुढील काही महिन्यांत परिस्थिती सुधारण्याची आशा अत्यल्प आहे.