पिकामध्ये कँल्शियमचे महत्व:-

कॅल्शियम हे एक महत्त्वाचे सूक्ष्म पोषक तत्व आहे जे वनस्पतींच्या वाढीसाठी आणि विकासासाठी आवश्यक आहे. कॅल्शियम पिकाच्या अनेक कार्यांमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावते.

कॅल्शियम हे पिकांच्या महत्त्वाच्या शरीर क्रियांमध्ये महत्त्वाचे अन्नद्रव्य आहेनत्रयुक्त खतांचा कार्यक्षम वापर वाढण्यासाठी विद्राव्य कॅल्शियमचीमदत होते. या लेखात आपणपिकांच्या शरीरांतर्गत क्रियेसाठी कॅल्शियम चे महत्व जाणून घेणार आहोत.

कॅल्शियमची जमिनीतील उपलब्धता सुमारे ३.६ टक्के असून, तो ॲम्फीबोल, ॲपेटाइट, कॅलसाइट, डोलोमाइट, फेल्डस्पार, जिप्सम आणि पायरॉक्सिन यासारख्या स्वरूपामध्ये आढळतो. जमिनीमध्ये चुना किंवा कॅल्शियम कार्बोनेट निसर्गतः आढळणारे संयुग आहे. जमिनीत कॅल्शियम साधे क्षार, विद्राव्य स्वरूपात व विनिमययुक्त कॅल्शियम इत्यादी स्वरूपात उपलब्ध असते.

जमिनीत कॅल्शियम (Ca++) हे रासायनिकदृष्ट्या धनप्रभारित असते. कॅल्शिअम मातीच्या व सेंद्रिय घटकांच्या कणांवर घट्ट चिकटून राहिल्यामुळे पाण्याद्वारे नत्राप्रमाणे कॅल्शियमचे वहन होत नाही. कॅल्शियम जमिनीचे भौतिक व रासायनिक गुणधर्म चांगले ठेवण्यास मदत करते. ज्या जमिनीत कॅल्शियमचे प्रमाण मॅग्नेशिअम व सोडिअमपेक्षा जास्त असते, तिथे जमिनीची मशागत सोपी व सहज होते. कॅल्शियममुळे जमिनीची पाणीनिचरा क्षमता चांगली राहते. मुळांसाठी हवा खेळती राहते.

जमिनीचा सामू ७ ते ८.५ दरम्यान असल्यास कॅल्शियमची उपलब्धता जास्त असते, तर आम्लयुक्त जमिनीत (६ पेक्षा कमी सामू) कॅल्शियम कमी प्रमाणात असते.

कॅल्शियमचे पीकपोषणातील कार्य –

– पिकांद्वारे कॅल्शियम Ca++ धनप्रभािरत कण या स्वरूपात शोषले जाते. पिकांमध्ये नत्राप्रमाणे कॅल्शियमचे वहन होत नाही. त्यामुळे पानांमध्ये एकदा कॅल्शियम साठून राहिला तर तो पिकांच्या इतर भागांना- विशेषतः वरच्या वाढ होणाऱ्या शेंड्यांना उपलब्ध होत नाही.

कॅल्शियमचे काही विशिष्ट फायदे खालीलप्रमाणे आहेत:

वनस्पतींच्या पेशी मजबूत करणे: 

कॅल्शियम वनस्पतींच्या पेशी भिंती मजबूत करण्यास मदत करते. मजबूत पेशी भिंतींमुळे वनस्पतींना रोग आणि कीटकांपासून संरक्षण मिळते.

फलधारणा वाढवणे: 

कॅल्शियम फलधारणा वाढण्यास मदत करते. हे फळांच्या आकार, रंग आणि चव सुधारण्यास देखील मदत करू शकते.

रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवणे: 

कॅल्शियम वनस्पतींची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवण्यास मदत करते. हे वनस्पतींना रोगापासून संरक्षण करण्यास मदत करते.

मातीतील सूक्ष्मजीवांच्या क्रियाकलापांमध्ये सुधारणा करणे: 

कॅल्शियम मातीतील सूक्ष्मजीवांच्या क्रियाकलापांमध्ये सुधारणा करण्यास मदत करते. हे मातीतील पोषक तत्वांच्या उपलब्धतेत वाढ करण्यास मदत करते.

भुईमूग पिकाला कॅल्शियमची योग्य मात्रा दिली असता शेंगकूज रोग उद्‍भवत नाही. तसेच शेंगा चांगल्या भरल्या जातात.

पोषक तत्वांचे शोषण:

कॅल्शियम इतर पोषक तत्वांचे शोषण आणि वापर सुधारण्यास मदत करते. कॅल्शियममुळे वनस्पतींना नायट्रोजन, फॉस्फरस आणि पोटॅशियम यांसारख्या महत्त्वाच्या पोषक तत्वांपर्यंत चांगली पोहोच मिळते.

माती सुधारणे: 

कॅल्शियम मातीतील पीएच सुधारण्यास मदत करते आणि सूक्ष्म पोषक तत्वांसाठी उपलब्धता वाढवते.

कॅल्शियममुळे फळ पिके, भाजीपाला पिके यांचाही बुरशीजन्य व जिवाणुजन्य रोगांपासून बचाव होतो. पिथियम, रायझोक्टोनिया, फ्युजारियम, कोलोट्रोटिकम, बोट्राइटीस, ब्लाइट, स्लेटोटिनिया, हैलमिथेस्पारियम यासारख्या रोगापासून संरक्षण मिळण्यास मदत होते.

पिकामध्ये कॅल्शियमची कमतरता झाल्यास खालील समस्या उद्भवू शकतात:

वनस्पतींमधील पेशी कमकुवत होणे:

कॅल्शियमची कमतरता झाल्यास वनस्पतींच्या पेशी भिंती कमकुवत होतात. यामुळे वनस्पती रोग आणि कीटकांपासून अधिक संवेदनशील होतात.

फलधारणेमध्ये घट: 

कॅल्शियमची कमतरता झाल्यास फळधारणा कमी होऊ शकते.

रोगप्रतिकारक शक्ती कमी होणे:

कॅल्शियमची कमतरता झाल्यास वनस्पतींची रोगप्रतिकारक शक्ती कमी होते. यामुळे वनस्पती रोगापासून अधिक संवेदनशील होतात.

मातीतील सूक्ष्मजीवांच्या क्रियाकलापांमध्ये घट: 

कॅल्शियमची कमतरता झाल्यास मातीतील सूक्ष्मजीवांच्या क्रियाकलापांमध्ये घट होऊ शकते. यामुळे मातीतील पोषक तत्वांच्या उपलब्धतेत घट होते.

फळे आणि भाज्या लवकर पिकतात आणि त्यांची चव आणि गुणवत्ता कमी होते.

रोपांची वाढ खुंटते आणि त्यांची पाने पिवळी पडतात.

रोपे रोग आणि कीटकांपासून अधिक संवेदनशील होतात.

रोपांची मुळे कमकुवत होतात आणि त्यांची वाढ खुंटते.

पिकामध्ये कॅल्शियमची पातळी वाढवण्यासाठी खालील उपाययोजना करता येतात:

कॅल्शियमयुक्त खते द्या: कॅल्शियमयुक्त खते देऊन पिकामध्ये कॅल्शियमची पातळी वाढवता येते. कॅल्शियमयुक्त खतांचे काही उदाहरणे म्हणजे कॅल्शियम नायट्रेट, कॅल्शियम अमोनियम नायट्रेट आणि कॅल्शियम फॉस्फेट.

सेंद्रिय पदार्थांची भर घाला: सेंद्रिय पदार्थांमध्ये कॅल्शियम असते. सेंद्रिय पदार्थांची भर घालून देखील पिकामध्ये कॅल्शियमची पातळी वाढवता येते.

मातीचा पीएच तपासा: मातीचा पीएच जर कमी असेल तर त्यात कॅल्शियमची कमतरता असण्याची शक्यता असते. अशा परिस्थितीत मातीचा पीएच वाढवण्यासाठी उपाययोजना करणे आवश्यक आहे.

पिकामध्ये कॅल्शियमचे महत्त्व लक्षात घेऊन योग्य प्रमाणात कॅल्शियमयुक्त खते दिल्यास

फवारणीद्वारा वापर –

फवारणीद्वारा कॅल्शियम पिकांना दिल्यास पिकांद्वारा लवकर शोषला जातो. शेंड्याकडील भागांना कॅल्शियम लवकर व मुबलक प्रमाणात उपलब्ध होतो व पिकांची वाढ व पोषण चांगल्या प्रकारे होते. तसेच नत्रयुक्त खतासोबत कॅल्शियम दिल्यास (फवारणीद्वारा) पिकांची वाढ जोमाने होते.