नॅनो युरिया आणि पारंपरिक युरिया खतांमधील फरक: शेतकऱ्यांसाठी फायदे, वापर आणि तांत्रिक माहिती

नॅनो युरिया आणि पारंपरिक खतांमध्ये नेमका काय फरक आहे? कोणते खत कधी आणि कसे वापरावे? या लेखात शेतकऱ्यांना फायदेशीर ठरणारी माहिती सोप्या भाषेत जाणून घ्या – अचूक तांत्रिक माहिती, तुलना आणि वापराचे मार्गदर्शन.

शेती करताना अनेकदा आपण विचार करतो, “खते कोणती घालावी? कधी घालावी? किती घालावी?” याचं उत्तर फारसं सोपं नाही, पण समजून घेतल्यास फार उपयोगी ठरतं. चला मग या लेखात आपण जाणून घेऊया की मातीतील (साधी) आणि स्प्रे स्वरूपातील (नॅनो) खतांमध्ये नेमका काय फरक असतो आणि याचा फायदा शेतीस कसा होतो.

मुलभूत दोन प्रकारांची समज

एका वनस्पतीला पोषण देण्यासाठी दोन प्रमुख माध्यम वापरली जातात:

मातीद्वारे दिली जाणारी खते – जसे की DAP, MOP, SSP, 12:32:16 इत्यादी.

फवारणीद्वारे (स्प्रे) दिली जाणारी खते – जसे की नॅनो युरिया, नॅनो DAP, NPK 19:19:19 इत्यादी.

साधी खते: स्लो-रिलीज टेक्नॉलॉजीवर आधारित

मातीमध्ये दिली जाणारी खते ही धीमे कार्य करणारी (स्लो रिलीज) असतात. यातील अन्नघटक हळूहळू झाडांना मिळतात. त्यामुळे याचा परिणाम दीर्घकाळ टिकतो. उदाहरणार्थ, DAP किंवा 12:32:16 सारखी खते बियाण्याच्या पेरणीवेळी दिल्यास जमिनीमध्ये पोषक तत्त्व टिकून राहतात व झाडाच्या गरजेनुसार हळूहळू मिळतात.

स्प्रे खते: इन्स्टंट रिलीज टेक्नॉलॉजी

स्प्रे स्वरूपातील खते (नॅनो खते) ही तात्काळ कार्य करणारी असतात. पानांवर फवारणी केली की झाड लगेच ती अन्नद्रव्यं घेतं. त्यामुळे तात्काळ फायदा मिळतो, विशेषतः जेव्हा कोणत्या विशिष्ट अन्नघटकांची कमतरता असते.

फॉस्फरस आणि पोटॅशियम: जमिनीत न हलणारे घटक

फॉस्फरस आणि पोटॅशियम यांची मातीमध्ये सामवून जाण्याची गती खूपच कमी असते. त्यामुळे त्यांना मुळांच्या आसपासच ठेवणे आवश्यक असते. म्हणून हे घटक पेरणीवेळीच मातीमध्ये देण्याचा सल्ला दिला जातो.

युरियाचं विशेष स्थान आणि त्यातील गुंतागुंत

युरिया ही एक महत्त्वाची नायट्रोजनयुक्त खते आहे, पण याचा फारसा अंशच झाडांना मिळतो. उदाहरणार्थ, एका 45 किलोच्या युरियाच्या पिशवीत 46% नायट्रोजन असतो म्हणजे जवळपास 20.7 किलो. पण यातील फक्त 35% म्हणजे साधारणतः 7.2 किलो नायट्रोजनच झाडांना मिळतो.

नॅनो युरिया: क्रांतिकारी पण गुंतागुंतीचा प्रयोग

500ml च्या नॅनो युरिया बॉटलमध्ये 4% नायट्रोजन म्हणजे 20 ग्रॅम नायट्रोजन असतो. स्प्रे योग्य पद्धतीने केल्यास यातील 90% म्हणजे 18 ग्रॅम नायट्रोजन झाडांना मिळू शकतो. आता हा आकडा छोटा वाटतो, पण इथेच येते नॅनो टेक्नॉलॉजीची कमाल!

नॅनो युरिया – सूक्ष्म पण प्रभावी घटक

साध्या युरिया धानूंच्या कणांचं व्यास सुमारे 0.7 नॅनोमीटर असतो. हे कण पाण्यात विरघळून 10,000 नॅनोमीटरच्या समूहात एकत्र येतात, पण त्यातील फक्त एक कण झाडाला उपयोगी पडतो. उलटपक्षी नॅनो युरिया मध्ये कण 25 नॅनोमीटरपर्यंत लहान असतात, आणि सर्व कण झाडात शोषले जाऊ शकतात.

नॅनो युरिया = एक पिशवी युरिया?

जर नॅनो युरिया स्प्रे 90% कार्यक्षमतेने झाडात गेले, आणि त्याचे सर्व अणुकण उपलब्ध राहिले, तर 18 ग्रॅम नॅनो युरिया = 7.2 किलो साधा युरिया असा हिशोब मांडला जातो. म्हणजेच एक बॉटल नॅनो युरिया = एक पिशवी युरिया. पण ही तुलना थोडी जबरदस्तीची वाटते, कारण प्रत्यक्ष जमिनीवर अनेक अटी-शर्तींचा परिणाम होतो.

नॅनो खतांचा वापर करताना येणाऱ्या अडचणी

• नॅनो खते फक्त स्प्रे करूनच वापरता येतात.
• स्प्रे झाल्यानंतर 6 तासात पाऊस पडल्यास त्याचा परिणाम कमी होतो.
• मर्यादित मात्रा असल्यामुळे एकदाच अपेक्षित परिणाम मिळतोच असे नाही.
• वारंवार स्प्रे करावा लागतो.
• अतिरिक्त हिरवटपणा म्हणजे चांगली फसल असा गैरसमज – खरंतर तो कीटकांना आकर्षित करतो.

कंपन्यांची जबाबदारी आणि शेतकऱ्यांची समजूत

आजचा शेतकरी फार स्मार्ट आहे. तो आकडेमोड समजू शकतो, पण प्रयोगशाळेतील फॉर्म्युला आणि शेतीतील प्रत्यक्ष अनुभव यात तफावत असते. म्हणून कंपन्यांनी फक्त प्रचार न करता, प्रामाणिक परिणाम आणि दिशा द्याव्यात.

नॅनो युरिया: जैविक की रासायनिक?

• नॅनो युरिया हे जैविक खतासारखेच वागतं. कारण:
• माती खराब करत नाही
• जलप्रदूषण करत नाही
• माणसांना किंवा कीटकांना हानी करत नाही
• अन्नघटक थेट उपलब्ध करतो
• फसल गुणधर्म सुधारतो

तंत्रज्ञान समजून वापरा, आंधळेपणाने नाही

नॅनो युरिया हे एक नवीन पाऊल आहे. पण ते संपूर्ण पर्याय नाही, तर पूरक साधन आहे. योग्य वेळी, योग्य प्रमाणात, आणि योग्य पद्धतीने वापरल्यास ते परिणामकारक आहे. मातीतील खते दीर्घकाळासाठी, तर स्प्रे खतं तात्काळ पोषणासाठी – ही गोष्ट कायम लक्षात ठेवाली पहिजे.